Է.Նալբանդյան. «Խայտառակություն է, երբ հետապնդում են մարդկանց»
Արտաքին գործերի նախարար Էդվարդ Նալբանդյանի խոսքը և պատասխանները լրագրողների հարցերին 2016թ. դիվանագիտական տարվա ամփոփիչ ասուլիսին - մաս 2
Sputnik Armenia. Պարոն նախարար, ի՞նչ կասեք Լապշինի գործի վերաբերյալ: Ի՞նչ եք կարծում՝ արդյո՞ք նախադեպային կարող է այն դառնալ հետագայում:
Էդվարդ Նալբանդյան. Չգիտեմ, թե ով և ինչ կարող է վաստակել Լապշինի գործից, բայց վստահ եմ, որ դա որևէ մեկի հեղինակությունը չի բարձրացնի: Ճիշտ հակառակը։ Խայտառակություն է, երբ հետապնդում են մարդկանց՝ հիմնարար իրավունքների` ազատ տեղաշարժի և խոսքի ազատության իրականացման համար։ Որոշ դեպքերում այդ խայտառակությունը ոմանց ինքնության բնորոշիչ մաս է արդեն կազմում։
Չեմ կարծում, որ դա նախադեպ կարող է դառնալ կամ որևէ մեկին խանգարի: Արցախ գնացել են, կգնան և ավելի շատ կգնան։ Որովհետև եթե նայենք այն սև ցուցակը, որ ադրբեջանցիները կազմել են, կարծեմ՝ 500-ից ավել մարդ է ներառված այնտեղ, ովքե՞ր են նրանք. պետական, քաղաքական, հասարակական գործիչներ, մշակույթի նշանավոր, հեղինակավոր, համաշխարհային համբավ ունեցող գործիչներ: Որևէ մեկը կարո՞ղ է Ադրբեջանի հետ համագործակցել այդ հարցում, կամ հանձնել նրանց, կամ խոչընդոտել այցելությունները: Իհարկե, ոչ։
Բացառություններ կարող են լինել, բայց ես ասացի, թե ինչ եմ մտածում այդ բացառությունների վերաբերյալ, թե դրանք ում ինչ օգուտ կտան։ Վերջին շրջանում, չնայած Ադրբեջանի վայնասուններին, Արցախ ավելի և ավելի շատ ոչ միայն անհատ այցելուներ, այլև զբոսաշրջիկներ են գնում։ Արցախը դարձել է իսկապես ձգող ուժ: Ինչքան իրենք խոչընդոտում են, այնքան ավելի գովազդում են Արցախը, և բոլորը ցանկանում են գնալ և տեսնել այն։ Իսկ Ադրբեջանի նյարդերը տեղի են տալիս, դրա համար էլ այսպիսի իրավիճակների մեջ է հայտնվում: Բայց, կարծում եմ, դա միայն վնաս է հասցնում հենց Ադրբեջանի հեղինակությանը և կհասցնի բոլոր նրանց, ովքեր կփորձեն այսպիսի հարցերում համագործակցել Ադրբեջանի հետ:
Հայաստանի Հանրապետություն. Պարոն նախարար, Ադրբեջանի դիվանագետները Ձեզ մեղադրեցին 1994-1995թթ. զինադադարի համաձայնագրերի էությունը խեղաթյուրելու մեջ: Ի՞նչ կարող եք ասել այդ կապակցությամբ։
Էդվարդ Նալբանդյան. Կարծում եմ, որ դիվանագիտական պաշտոն զբաղեցնելը մարդուն դիվանագետ դեռ չի դարձնում, ինչպես տասը մատ ունենալը չի նշանակում, որ մարդը դաշնակահար է: Ի նկատի ունեմ այն դիվագետներին, ովքեր նման անհեթեթություններ են ասում։ Ինչ վերաբերում է 1994-1995թթ. զինադադարի համաձայնագրերին, ապա դրանք գաղտնի չեն, համաձայնագրերի բովանդակությանը կարելի է ծանոթանալ համապատասխան կայքէջերում, դրանք հրապարակված են: Եվ որևէ կասկած չկա, որ այն, ինչ մենք ասում ենք, հարյուր տոկոսով համապատասխանում է իրականությանը։ Ադրբեջանցիները փորձում են աղավաղել իրականությունը, բայց ստի պոչը շատ կարճ է։
Մի քանի օր առաջ զինադադարի համաձայնագրերի հեղինակը՝ դեսպան Կազիմիրովը, արձագանքեց՝ նշելով, որ Ադրբեջանի կողմից այս զինադադարի համաձայնագրերի վերաբերյալ մեկնաբանությունների, ստեր հորինելու փորձերի պարագայում խոսքը գնում է կամ ցածր պրոֆեսիոնալիզմի, կամ էլ ինչ-որ կասկածելի դիվիդենտներ շահելու նպատակով ձեռնարկվող էժանագին պրոպագանդայի մասին։ Կարծում եմ՝ ավելի դիպուկ և հստակ կերպով դժվար էր ասել, առավել ևս, որ հենց հեղինակն է դա ասում։ Այստեղ որևէ բան դժվար է ավելացնել, և դա է պատճառը, որ ադրբեջանցիները լռեցին:
Իրենց մոտ մասնակի ամնեզիա է. ինչ-որ բանի մի մասը հիշում են, մյուս մասը չեն հիշում, մի մասն էլ այլ կերպ են մեկնաբանում։ Բայց այդ ամենն այնպիսի ինքնավստահությամբ են անում, գիտեք՝ այնտեղ ինչպիսի լրատվական դաշտ է, ինչպես է ամեն ինչը վերահսկվում, որ իրենց հանրային կարծիքը սկսում է հավատալ, և ինչպես արդեն ասացի, ամբոխային խելագարությունների դրսևորումներ են ի հայտ գալիս՝ անկանխատեսելի հետևանքներով։
Tert.am. Պարոն նախարար, ի վերջո Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման ո՞ր տարբերակն է Հայաստանի համար ընդունելի՝ փուլայի՞ն, թե՞ փաթեթային:
Էդվարդ Նալբանդյան. Միգուցե 20 տարի առաջ այդ հարցը պատճառաբանված լիներ և իմաստ ունենար։ Ես չէի ցանկանա վերադառնալ մոտ 20 տարվա վաղեմության քննարկումներին, որովհետև 2007 թվականից ի վեր մենք բանակցում ենք Մադրիդյան առաջարկների հիման վրա։ Իսկ Մադրիդյան առաջարկները, գիտեք, եռանախագահողներն են մշակել ու ներկայացրել և բազմիցս նշել են, որ դրանք կազմում են մեկ ամբողջություն։ Այսինքն՝ Մադրիդյան առաջարկների մեջ պարունակվող սկզբունքներն ու տարրերը կազմում են մեկ ամբողջություն, մեկ փաթեթ։ Խոսքը գնում է հանգուցալուծման մասին, որը հիմնված է այս փաթեթային մոտեցման վրա։
Իհարկե, մենք բազմիցս նշել ենք, որ որևէ փաթեթային հանգուցալուծում, իր հերթին, պահանջելու է հաջորդաբար փուլային իրականացում։ Բայց այն, որ ընդհանուր մոտեցումը փաթեթային է, միանշանակ է։
Հայոց աշխարհ. Պարոն Նալբանդյան, և Նախագահի, և Ձեր մակարդակով դուք միշտ ասել եք, որ համանախագահների համար Հայաստանի մոտեցումները հասկանալի, ընկալելի, ընդունելի են և որ մեծ հաշվով ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորման հարցում մենք նրանց հետ տարաձայնություններ չունենք: Մինչդեռ տարեվերջի դիվերսիոն գործողության հետ կապված համանախագահների հայտարարությունը բավականին կասկածելի էր: Այն ոչ միայն հավասարության նշան դնելու տրամաբանության մեջ էր, այլ, ավելին՝ նրանք հստակ ֆիքսեցին, որ սպանված դիվերսանտի դիակը (իրենք, իհարկե, այլ կերպ արտահայտվեցին) հայկական կողմում է, և որ հայկական կողմը պետք է անհապաղ վերադարձնի այն։ Մենք այստեղ ունե՞նք բացթողում: Արդյո՞ք սրանից հետո էլ մենք պիտի նշենք, որ մեր դիրքորոշումները համընկնում են: Կամ գուցե դիվերսանտի դիակը վերադարձնելն արդեն մարդասիրակա՞ն քայլ է համարվում:
Էդվարդ Նալբանդյան. Ես կխնդրեի Ձեզ ծանոթանալ եռանախագահների այդ հայտարարության վերաբերյալ իմ մեկնաբանությանը։ Այնտեղ ես հստակ անդրադարձել էի մի քանի կետի:
Գիտեք, դիվանագիտական լեզուն տարբերվում է լրագրողական լեզվից։ Ես չեմ քննադատում լրագրողականը, պարզապես դրանք տարբեր են: Դիվանագիտական լեզվում լինում են մոտեցումներ, որոնք որոշակի հմտությամբ պետք է ներկայացվեն: Ես չեմ պաշտպանում եռանախագահներին և իմ մեկնաբանության մեջ նշեցի, որ իրենք այդ հայտարարությունը պետք է շատ ավելի վաղ, անմիջապես անեին, այլ ոչ թե Ադրբեջանի մոտ տպավորություն ստեղծեին, թե նման գործողությունները հանդուրժելի են, և կարելի է սուտ փչել, թե իբր Հայաստանն է դիվերսիա կազմակերպել, ոչ թե Ադրբեջանը: Սա յուրահատուկ սուտ էր՝ ասում էին, թե իբր Հայաստանն է հատել սահմանը, անցել ադրբեջանական կողմ, հետո էլ այդ մեկին սպանել է և հետը տարել։ Ստացվում է, որ մեր երեք հոգին այնտեղ սպանվել են, այնուհետև մեր զոհված տղաները շալակել են մի դիակ և եկել այս կողմ։ Որևէ մեկի ականջներին այդպիսի «лапша» կախելն անհնար է: Իհարկե, եռանախագահներից որևէ մեկը կասկած չունի, թե ով է արել և ինչպես։
Ինչ վերաբերում է դիակի վերադարձին, ապա Հայաստանը երբևէ դեմ չի եղել դիակների վերադարձմանը։ Այդ կապակցությամբ Ադրբեջանի հետ բազմիցս համաձայնության ենք եկել՝ դեռևս Աստրախանում և այլուր։ Բայց հենց Ադրբեջանն է հրաժարվել դրանց իրականացումից։ Հիշեցնեմ Ձեզ ամենաակնառու դեպքերից մեկը, երբ 2014թ. ադրբեջանցիները խոցեցին հայկական ուղղաթիռը: Ի՞նչ վերադարձի մասին էր խոսքը, երբ նրանք կրակի տակ էին պահում ուղղաթիռի անկման վայրը՝ թույլ չտալով մոտենալ դրան: Հայտնի էլ չէր՝ այդ ուղղաթիռի անձնակազմը զոհված էր, թե ոչ։ Հայկական կողմը ստիպված էր հատուկ գործողություն իրականացնել, ինչը շատ հաջողված էր: Ցավոք ուղղաթիռի անձնակազմի անդամները զոհված էին։ Հայկական կողմը վերադարձրեց օդաչուների մարմինները։ Իսկ ադրբեջանցիները կասկածում էին՝ նշելով, որ հայկական կողմը չէր կարող այդպիսի գործողություն իրականացնել:
Ադրբեջանից լսում ենք, թե դիակը պետք է վերադարձվի որպես մարդասիրական ժեստ: Այդ ո՞ր մարդասիրության մասին է խոսքը, երբ իրենք գերի էին վերցնում հայ զինվորներին, և ոչ միայն զինվորներին, հետո էլ տեսախցիկների առաջ ԴԱԻՇ-ի ոճով հարցաքննություն վարում: Քանի՞ անգամ է եղել, որ մարդ սպանած ադրբեջանական դիվերսանտների դիակները վերադարձնելուց հետո, նրանց հռչակում են ազգային հերոս և կոչ են անում երիտասարդությանը հետևել նրանց օրինակին։ Սա է զարհուրելին։
Քանի որ Ադրբեջանը հրաժարվում է զինադադարի հետաքննության մեխանիզմի ստեղծման առաջարկից, Հայաստանը ստիպված է Արցախի հետ միասին ինքնուրույն կատարել հետաքննության այն անհրաժեշտ գործողությունները, որոնք ամեն միջադեպից հետո հնարավոր կլիներ անել, եթե հետաքննության մեխանիզմ լիներ: Եվ այդ հետաքննության համապատասխան միջոցառումները դեռ ավարտված չեն:
Ազատություն ռադիոկայան․ Մի քանի հարց։ Ինչպե՞ս կգնահատեք այն իրավիճակը, երբ Հայաստանի դաշնակից Բելառուսը ձերբակալում է բլոգեր Լապշինին և նպատակ ունի նրան հանձնել Հայաստանի հետ պատերազմական իրավիճակում գտնվող երկրին՝ Ադրբեջանին։ Երկրորդ. խնդրում եմ գնահատել այն իրավիճակը, երբ նույն Բելառուսի նախագահի բացակայության պատճառով ՀԱՊԿ վերջին գագաթաժողովին Հայաստանի ներկայացուցիչը չընտրվեց կազմակերպության գլխավոր քարտուղար։ Երրորդ. ԵԱՀԿ գրասենյակի հետ կապված՝ մամուլում տեղեկատվություն սպրդեց, որ, ի պատասխան երևանյան գրասենյակի շուրջ իրավիճակի, Հայաստանը սպառնացել է կամ նախազգուշացրել է, որ վետո կդնի Ղրղզստանում, Տաջիկստանում և Ուզբեկստանում ԵԱՀԿ գրասենյակների գործունեության հարցում: Արդյո՞ք դա համապատասխանում է իրականությանը, թե՞ ոչ։ Եվ վերջին հարցը․ տեղեկություն կա որ Ռուսաստանի նախաձեռնությամբ եռակողմ հանդիպում է պատրաստվում Հայաստանի, Ռուսաստանի և Ադրբեջանի ԱԳ նախարարների կամ նախագահների մակարդակով։ Արդյո՞ք համապատասխանում է դա իրականությանը, թե՞ ոչ։
Էդվարդ Նալբանդյան․ Լապշինի վերաբերյալ, արդեն պատասխանեցի։ Երևի երիտասարդ եք, չեք հիշում։ Ժամանակին, կարծում եմ, Ժվանեցկին էր ասում. «Так и не услышали начальника транспортного цеха»: Այդ «տրանսպորտնի ցեխի նաչալնիկը» արդեն տասը րոպե խոսեց Լապշինի մասին։ Ինչ վերաբերում է ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղարի հետ կապված հարցին. եթե դուք ինչ-որ հարց ունեք Լուկաշենկոյին, կարող եք նրանից հարցնել, սակայն չեմ կարծում, որ Լուկաշենկոն բացակայում էր գագաթաժողովին հենց նրա համար, որպեսզի չլուծվի գլխավոր քարտուղարի նշանակման հարցը։ Այնտեղ լրիվ այլ հարցեր կային, եթե մի փոքր ուշադիր կարդաք այդ օրերի մամուլը, կհասկանաք, թե ինչ հարցերի հետ էր դա կապված։
Ինչ վերաբերում է ԵԱՀԿ գրասենյակին, ապա ես այդ հարցին ևս շատ մանրամասն անդրադարձա։ Բացահայտ սուտ է, որ մենք որևէ վետո ենք դրել կամ խոչընդոտ ենք հարուցել որևէ հարցում։
Մեր մոտեցումը դեկտեմբերին այն էր, որ Երևանում ԵԱՀԿ գրասենյակի հարցը պետք է լուծվի այլ հարցերի հետ մեկ փաթեթով։ Սա էր մեր մոտեցումը, քանի որ հստակեցված չէր, թե ինչն ինչոց էր։ Հիմա հստակեցվեց, և ԵԱՀԿ Մշտական խորհրդում համապատասխան շատ հստակ հայտարարությունը արվեց, թե ով է բացառիկ կառուցողական, իսկ ով է այս ամենին խոչընդոտում։ Ադրբեջանը հայտնվեց բացարձակ մեկուսացման մեջ։ Սակայն դա չէր մեր նպատակը։
Մենք աջակցում ենք ԵԱՀԿ գրասենյակի գործունեությանը և շահագրգիռ ենք, որպեսզի այն շարունակի իր աշխատանքը։ Ակնհայտ էր, որ Ադրբեջանն այս հարցում դեմ է դուրս գալիս 56 երկրի։ Փակելով իրենց մոտ գրասենյակը՝ այժմ չեն ցանկանում, որ այն գործի Հայաստանում։
Ինչ վերաբերում է Ձեր վերջին հարցին, ես արդեն ասացի, որ մոտակա ժամանակում ես այլ հանդիպման մասին չգիտեմ, բացի այն հանդիպումից, որն առաջարկվել է եռանախագահների կողմից Մյունխենի անվտանգության խորհրդի նախաշեմին։ Բայց, ինչպես նշեցի, ես չեմ կարող հաստատել, թե արդյոք այն տեղի կունենա, թե ոչ։ Եռանախագահների հետ հանդիպում, իհարկե, կլինի: Ինչ վերաբերում է Ադրբեջանի նախարարի հետ հանդիպմանը, դա կախված է նրանից, թե Ադրբեջանի նախարարը ինչ խաղեր կտա։
Arevelk.am․ Հարցս վերաբերում է ԱՄՆ նախագահ Թրամփի՝ փախստականների հետ կապված վերջին որոշմանը։ Արդյո՞ք հակազդեցության խնդիր դնո՞ւմ եք կամ պատրաստվո՞ւմ եք այդ առումով ինչ-որ հայտարարություն անել։ Երկրորդ. Հայաստան-սուննի աշխարհ հարաբերությունների առումով ի՞նչ պատկերացումներ ունեք, հաշվի առնելով, որ Ադրբեջանը Ստամբուլում կայացած Իսլամական համաժողովում կորզեց հակահայկական ինչ-որ որոշում։ Արդյո՞ք չունենք անելիքներ այս ուղղությամբ, և ինչպե՞ս եք պատկերացնում Հայաստան-սուննի աշխարհ հարաբերությունները՝ նկատի ունենալով նաև Հայաստան-Սաուդյան Արաբիա հարաբերությունների բացակայությունը։
Էդվարդ Նալբանդյան․ Առաջին հարցի վերաբերյալ կնախընտրեի ձեռնպահ մնալ մեկնաբանություններից՝ Միացյալ Նահանգների նոր նախագահի որոշումների վերաբերյալ։
Ինչ վերաբերում է հաջորդ հարցին, Սաուդյան Արաբիայի կամ այլ երկրների հետ հարաբերություններին: Դուք շատ ընդհանրական հարցեր եք տալիս: Իսկ Ստամբուլյան որոշման մասով, կորզելու հարց չէ. իրենք «իրենց միջավայրում են» և ընդունում են ինչ-որ հայտարարություններ: Իսլամական համագործակցության կազմակերպության շրջանակներում մի շարք հայտարարություններ են ընդունվել, որոնք որևէ ազդեցություն չեն ունեցել ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորման գործընթացի վրա։ Մենք շատ լավ հարաբերություններ ունենք բազմաթիվ իսլամական երկրների հետ։ Եվ այդ նույն իսլամական երկրները, օրինակ, Ֆրանկոֆոնիայի շրջանակներում, լրիվ ուրիշ կարգի հայտարարություններ են ընդունել: Այստեղ պետք չէ պարզունակ մոտեցում ունենալ։
Ինչ վերաբերում է այլ երկրների, մասնավորապես, հարցրեցիք Սաուդյան Արաբիայի հետ հարաբերությունների մասին, մենք այդ երկրի հետ դիվանագիտական հարաբերություններ չունենք, բայց պատրաստ ենք դրանք հաստատել։ Սակայն դեռ Սաուդյան Արաբիան չի գնում դրան։ Չե մ կարծում, որ այդ հարաբերությունների հաստատմամբ ինչ-որ բան լրջորեն փոխվի այս կամ այն կողմ։ Երբ կգնա, այդ ժամանակ էլ կհաստատենք։
Երկիր Մեդիա. Բարաք Օբաման իր ղեկավարման տարիների ընթացքում այդպես էլ չարտաբերեց Ցեղասպանություն եզրույթը: Ի՞նչ ակնկալիքներ ունի Հայաստանը Թրամփի վարչակազմից: Եվ, քանի որ 2016թ.-ի ամփոփիչ ասուլիսն է, կխնդրեի նշել նախորդ տարվա արտաքին քաղաքականության Հայաստանի գլխավոր ձեռքբերումը և գլխավոր ձախողումը։
Էդվարդ Նալբանդյան․ Այդ նույն «так и не услышали начальника транспортного цеха» շարքից է: Ես հղում կանեմ մեր լայնածավալ հաշվետվությանը, որում ամեն ինչ մանրամասն գրված է։ Իմ ներածական խոսքում էլ նշեցի գլխավոր իրադարձությունները, որոնք տեղի են ունեցել 2016 թվականին։
Ինչ վերաբերում է Օբամայի կողմից Ցեղասպանություն եզրույթի օգտագործմանը, ապա դրա մասին մենք բազմիցս հայտարարել ենք և անգամ անմիջապես նրանից հետո, երբ ԱՄՆ նախորդ նախագահն օգտագործեց «Եղեռն» եզրույթը, որը իմիջայլոց մենք էլ ենք օգտագործում։ Միշտ չէ, որ ասում ենք Հայոց ցեղասպանություն, ասում ենք նաև Մեծ եղեռն։ Այն ժամանակ արտգործնախարարությունն էլ հանդես եկավ համապատասխան մեկնաբանությամբ։ Ես կխնդրեի վերընթերցել այդ հայտարարությունը։
Ինչ վերաբերում է նրան, թե նոր վարչակազմն ինչպիսի դիրքորոշում կորդեգրի, ապա կարծում եմ` միջազգային հանրության կողմից ցեղասպանությունների ճանաչմանը, դատապարտմանը և կանխարգելմանն ուղղված ջանքերն անշրջելի են։ Տեսեք, թե ինչ նախաձեռնություններով է հանդես եկել Հայաստանը Ժնևում՝ ՄԱԿ-ի մարդու իրավունքների խորհրդում, և ինչ բանաձևեր են ընդունվել: Այդ բանաձևերն ընդունվել են միաձայն՝ մի կառույցում, որտեղ ներկայացված են Միացյալ Նահանգները, Ռուսաստանը, Ֆրանսիան, Չինաստանը, այլ երկրներ, և ցանկացած պետություն ունի իր յուրահատուկ մոտեցումները, և նման փաստաթուղթ համաձայնեցնելը բավականին բարդ գործընթաց է։ Խոսքը գնում է ոչ միայն Հայոց ցեղասպանության, այլ ընդհանրապես ցեղասպանությունների վերաբերյալ։ Մենք մեր ջանքերը մշտապես ուղղում ենք ցեղասպանությունների կանխարգելման նպատակով միջազգային գործիքների ամրապնդմանը, իսկ դրանցից՝ կանխարգելման իմաստով, առաջին հերթին ճանաչումն ու դատապարտումն է։
Եվ այն բանաձևերը, որոնք ընդունվել են Հայաստանի նախաձեռնությամբ, դրա մասին են վկայում։ Այդ գործընթացը մենք չենք կանգնեցնելու և նոր քայլեր ենք նախաձեռնելու այս ուղղությամբ։
Ա1+. Պարոն նախարար, ես կցանկանայի, որպեսզի Դուք գնահատեք Լևոն Տեր-Պետրոսյանի՝ դեկտեմբերի 17-ի ելույթը, մասնավորապես, անդրադառնաք նրա մտահոգություններին. որքանո՞վ են դրանք համապատասխանում իրականությանը և արդյոք ԼՂ հիմնահարցի լուծման առումով Հայաստանը մտահոգվելու տեղ ունի, ինչի մասին խոսել է Լևոն Տեր-Պետրոսյանը։
Էդվարդ Նալբանդյան․ Ես ձեռնպահ կմնամ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի գնահատականների մեկնաբանություններից։ Նա մեր նախկին նախագահն է, և պետք է հարգանքով վերաբերվել նրա ասածներին, կարծիքներին: Նա իր մոտեցումներն է ունեցել, բայց հիշեցնեմ, որ դա եղել է 20 տարի առաջ։ Մենք շատ առաջ ենք գնացել, և այս ընթացքում տեղի են ունեցել տասնյակ հանդիպումներ։ Ոչ միայն այն հանդիպումները, որոնց մասին ես նշեցի՝ Կազան և այլն, որ կայացել են միայն նախագահների մակարդակով: Բայց եթե խոսենք նաև նախարարների հանդիպումների մասին, ապա դրանք մի քանի անգամ ավել են եղել, քանի որ նախապատրաստել են նախագահների հանդիպումները: Այդ հանդիպումները հենց այնպես չեն տեղի ունեցել, այս ողջ գործընթացում շատ զարգացումներ են եղել, որոնք բերել են այն հայտարարություններին, որոնց մասին ես հիշատակեցի։ Պետք է ելնել այդ իրողությունից։ Եվ, իհարկե, այս հայտարարությունները, բանակցությունները, զարգացումները նկատի են ունեցել նաև նախորդ փորձը։
Կենտրոն հեռուստաընկերություն․ Պարոն նախարար, գործընկերս այսօր մի քննարկման է մասնակցել, որտեղ մեր միջազգայնագետները նշել են, որ Հայաստանը չունի արտաքին քաղաքականության մշակված հայեցակարգ։ Համապատասխանո՞ւմ է դա իրականությանը, թե՞ ոչ։ Եթե ունի, ապա ո՞րն է այդ հայեցակարգը։
Էդվարդ Նալբանդյան. Խոսքն այն մասին չէ, որ մենք պետք է ինչ-որ փաստաթուղթ մշակենք, որը կդառնա հայեցակարգ և հետո այդ հայեցակարգին ամեն օր նայենք ու դրանով առաջնորդվենք։ Եթե տեսնեք այսօր հրապարակված մեր հաշվետվությունը, ապա նախաբանում գրված է, թե ինչի հիման վրա է իրականացվում մեր արտաքին քաղաքականությունը և այնտեղ արտացոլված են մեր գլխավոր ուղղությունները և մոտեցումները։ Դա է մեր հայեցակարգը։
Aravot.am. Պարոն նախարար, Լավրովի հայտարարությանն անդրադարձաք, դրան հետևեց Մամեդյարովի հայտարարությունն առ այն, որ եթե Ռուսաստանն ավելի շատ ջանքեր գործադրի հակամարտության կարգավորման ուղղությամբ, ապա հնարավոր է ստատուս-քվոյի փոփոխություն։ Ինչպիսի՞ն է Ձեր դիտարկումը, և ի՞նչ եք կարծում՝ Ռուսաստանի հնարավորությունները հակամարտության կարգավորման շրջանակներում ի՞նչ սահմաններ ունեն։
Էդվարդ Նալբանդյան. Ռուսաստանի հնարավորությունները՝ որպես միջնորդ երկրի, շատ մեծ են, ինչպես նաև շատ մեծ են Միացյալ Նահանգների հնարավորությունները, Ֆրանսիայի հնարավորությունները։ Եվ սա այն գործընթացն է, որտեղ թե Միացյալ Նահանգները, թե Ֆրանսիան և թե Ռուսաստանը միասին են աշխատում՝ այս ուղղությամբ բավականին ջանքեր գործադրելով։ Մեղադրել պետք է ոչ թե կամ Միացյալ Նահանգներին, կամ Ֆրանսիային, կամ Ռուսաստանին, կամ Երևանին, կամ Ստեփանակերտին, այլ պետք է տեսնել՝ ով է խոչընդոտում գործընթացը։ Դա հենց Բաքուն է։
Երբ Ադրբեջանը մի քիչ ավելի իրատեսական մոտեցում ունենա, ոչ թե խոչընդոտներ հարուցի և ամեն անգամ մեղադրի ինչ-որ մեկին, երբ ցանկություն ունենա իսկապես լուծել խնդիրը բացառապես խաղաղ ճանապարհով և միջազգային իրավունքի հիմնարար սկզբունքների, այն տարրերի հիման վրա, որոնք առաջարկվել են եռանախագահող երկրների կողմից, ապա հնարավոր կլինի առաջ շարժվել։ Ի՞նչ են ասում ադրբեջանցիները՝ որ այս հիմնախնդիրը պետք է լուծվի միայն տարածքային ամբողջականության սկզբունքի հիման վրա: Ի՞նչ է ասում միջազգային հանրությունը. ասում է, որ պետք է կարգավորվի երեք սկզբունքների և առաջարկված տարրերի հիման վրա, որոնք մեկ ամբողջականություն են հանդիսանում։ Ադրբեջանն ասում է՝ եթե չլուծվի այնպես, ինչպես իրենք են կամենում՝ միայն տարածքային ամբողջականության հիման վրա, այն էլ իրենց մեկնաբանությամբ, ապա իրենք ստիպված կլինեն գնալ ռազմական ճանապարհով։ Ադրբեջանի ղեկավարությունը կորցրել է իրականության զգացումը, և ես արդեն ասացի, որ ժամանակն է եկել իրենց սթափեցնելու։
Է.Նալբանդյան. «Խայտառակություն է, երբ հետապնդում են մարդկանց»
Արտաքին գործերի նախարար Էդվարդ Նալբանդյանի խոսքը և պատասխանները լրագրողների հարցերին 2016թ. դիվանագիտական տարվա ամփոփիչ ասուլիսին - մաս 2
Sputnik Armenia. Պարոն նախարար, ի՞նչ կասեք Լապշինի գործի վերաբերյալ: Ի՞նչ եք կարծում՝ արդյո՞ք նախադեպային կարող է այն դառնալ հետագայում:
Էդվարդ Նալբանդյան. Չգիտեմ, թե ով և ինչ կարող է վաստակել Լապշինի գործից, բայց վստահ եմ, որ դա որևէ մեկի հեղինակությունը չի բարձրացնի: Ճիշտ հակառակը։ Խայտառակություն է, երբ հետապնդում են մարդկանց՝ հիմնարար իրավունքների` ազատ տեղաշարժի և խոսքի ազատության իրականացման համար։ Որոշ դեպքերում այդ խայտառակությունը ոմանց ինքնության բնորոշիչ մաս է արդեն կազմում։
Չեմ կարծում, որ դա նախադեպ կարող է դառնալ կամ որևէ մեկին խանգարի: Արցախ գնացել են, կգնան և ավելի շատ կգնան։ Որովհետև եթե նայենք այն սև ցուցակը, որ ադրբեջանցիները կազմել են, կարծեմ՝ 500-ից ավել մարդ է ներառված այնտեղ, ովքե՞ր են նրանք. պետական, քաղաքական, հասարակական գործիչներ, մշակույթի նշանավոր, հեղինակավոր, համաշխարհային համբավ ունեցող գործիչներ: Որևէ մեկը կարո՞ղ է Ադրբեջանի հետ համագործակցել այդ հարցում, կամ հանձնել նրանց, կամ խոչընդոտել այցելությունները: Իհարկե, ոչ։
Բացառություններ կարող են լինել, բայց ես ասացի, թե ինչ եմ մտածում այդ բացառությունների վերաբերյալ, թե դրանք ում ինչ օգուտ կտան։ Վերջին շրջանում, չնայած Ադրբեջանի վայնասուններին, Արցախ ավելի և ավելի շատ ոչ միայն անհատ այցելուներ, այլև զբոսաշրջիկներ են գնում։ Արցախը դարձել է իսկապես ձգող ուժ: Ինչքան իրենք խոչընդոտում են, այնքան ավելի գովազդում են Արցախը, և բոլորը ցանկանում են գնալ և տեսնել այն։ Իսկ Ադրբեջանի նյարդերը տեղի են տալիս, դրա համար էլ այսպիսի իրավիճակների մեջ է հայտնվում: Բայց, կարծում եմ, դա միայն վնաս է հասցնում հենց Ադրբեջանի հեղինակությանը և կհասցնի բոլոր նրանց, ովքեր կփորձեն այսպիսի հարցերում համագործակցել Ադրբեջանի հետ:
Հայաստանի Հանրապետություն. Պարոն նախարար, Ադրբեջանի դիվանագետները Ձեզ մեղադրեցին 1994-1995թթ. զինադադարի համաձայնագրերի էությունը խեղաթյուրելու մեջ: Ի՞նչ կարող եք ասել այդ կապակցությամբ։
Էդվարդ Նալբանդյան. Կարծում եմ, որ դիվանագիտական պաշտոն զբաղեցնելը մարդուն դիվանագետ դեռ չի դարձնում, ինչպես տասը մատ ունենալը չի նշանակում, որ մարդը դաշնակահար է: Ի նկատի ունեմ այն դիվագետներին, ովքեր նման անհեթեթություններ են ասում։ Ինչ վերաբերում է 1994-1995թթ. զինադադարի համաձայնագրերին, ապա դրանք գաղտնի չեն, համաձայնագրերի բովանդակությանը կարելի է ծանոթանալ համապատասխան կայքէջերում, դրանք հրապարակված են: Եվ որևէ կասկած չկա, որ այն, ինչ մենք ասում ենք, հարյուր տոկոսով համապատասխանում է իրականությանը։ Ադրբեջանցիները փորձում են աղավաղել իրականությունը, բայց ստի պոչը շատ կարճ է։
Մի քանի օր առաջ զինադադարի համաձայնագրերի հեղինակը՝ դեսպան Կազիմիրովը, արձագանքեց՝ նշելով, որ Ադրբեջանի կողմից այս զինադադարի համաձայնագրերի վերաբերյալ մեկնաբանությունների, ստեր հորինելու փորձերի պարագայում խոսքը գնում է կամ ցածր պրոֆեսիոնալիզմի, կամ էլ ինչ-որ կասկածելի դիվիդենտներ շահելու նպատակով ձեռնարկվող էժանագին պրոպագանդայի մասին։ Կարծում եմ՝ ավելի դիպուկ և հստակ կերպով դժվար էր ասել, առավել ևս, որ հենց հեղինակն է դա ասում։ Այստեղ որևէ բան դժվար է ավելացնել, և դա է պատճառը, որ ադրբեջանցիները լռեցին:
Իրենց մոտ մասնակի ամնեզիա է. ինչ-որ բանի մի մասը հիշում են, մյուս մասը չեն հիշում, մի մասն էլ այլ կերպ են մեկնաբանում։ Բայց այդ ամենն այնպիսի ինքնավստահությամբ են անում, գիտեք՝ այնտեղ ինչպիսի լրատվական դաշտ է, ինչպես է ամեն ինչը վերահսկվում, որ իրենց հանրային կարծիքը սկսում է հավատալ, և ինչպես արդեն ասացի, ամբոխային խելագարությունների դրսևորումներ են ի հայտ գալիս՝ անկանխատեսելի հետևանքներով։
Tert.am. Պարոն նախարար, ի վերջո Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման ո՞ր տարբերակն է Հայաստանի համար ընդունելի՝ փուլայի՞ն, թե՞ փաթեթային:
Էդվարդ Նալբանդյան. Միգուցե 20 տարի առաջ այդ հարցը պատճառաբանված լիներ և իմաստ ունենար։ Ես չէի ցանկանա վերադառնալ մոտ 20 տարվա վաղեմության քննարկումներին, որովհետև 2007 թվականից ի վեր մենք բանակցում ենք Մադրիդյան առաջարկների հիման վրա։ Իսկ Մադրիդյան առաջարկները, գիտեք, եռանախագահողներն են մշակել ու ներկայացրել և բազմիցս նշել են, որ դրանք կազմում են մեկ ամբողջություն։ Այսինքն՝ Մադրիդյան առաջարկների մեջ պարունակվող սկզբունքներն ու տարրերը կազմում են մեկ ամբողջություն, մեկ փաթեթ։ Խոսքը գնում է հանգուցալուծման մասին, որը հիմնված է այս փաթեթային մոտեցման վրա։
Իհարկե, մենք բազմիցս նշել ենք, որ որևէ փաթեթային հանգուցալուծում, իր հերթին, պահանջելու է հաջորդաբար փուլային իրականացում։ Բայց այն, որ ընդհանուր մոտեցումը փաթեթային է, միանշանակ է։
Հայոց աշխարհ. Պարոն Նալբանդյան, և Նախագահի, և Ձեր մակարդակով դուք միշտ ասել եք, որ համանախագահների համար Հայաստանի մոտեցումները հասկանալի, ընկալելի, ընդունելի են և որ մեծ հաշվով ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորման հարցում մենք նրանց հետ տարաձայնություններ չունենք: Մինչդեռ տարեվերջի դիվերսիոն գործողության հետ կապված համանախագահների հայտարարությունը բավականին կասկածելի էր: Այն ոչ միայն հավասարության նշան դնելու տրամաբանության մեջ էր, այլ, ավելին՝ նրանք հստակ ֆիքսեցին, որ սպանված դիվերսանտի դիակը (իրենք, իհարկե, այլ կերպ արտահայտվեցին) հայկական կողմում է, և որ հայկական կողմը պետք է անհապաղ վերադարձնի այն։ Մենք այստեղ ունե՞նք բացթողում: Արդյո՞ք սրանից հետո էլ մենք պիտի նշենք, որ մեր դիրքորոշումները համընկնում են: Կամ գուցե դիվերսանտի դիակը վերադարձնելն արդեն մարդասիրակա՞ն քայլ է համարվում:
Էդվարդ Նալբանդյան. Ես կխնդրեի Ձեզ ծանոթանալ եռանախագահների այդ հայտարարության վերաբերյալ իմ մեկնաբանությանը։ Այնտեղ ես հստակ անդրադարձել էի մի քանի կետի:
Գիտեք, դիվանագիտական լեզուն տարբերվում է լրագրողական լեզվից։ Ես չեմ քննադատում լրագրողականը, պարզապես դրանք տարբեր են: Դիվանագիտական լեզվում լինում են մոտեցումներ, որոնք որոշակի հմտությամբ պետք է ներկայացվեն: Ես չեմ պաշտպանում եռանախագահներին և իմ մեկնաբանության մեջ նշեցի, որ իրենք այդ հայտարարությունը պետք է շատ ավելի վաղ, անմիջապես անեին, այլ ոչ թե Ադրբեջանի մոտ տպավորություն ստեղծեին, թե նման գործողությունները հանդուրժելի են, և կարելի է սուտ փչել, թե իբր Հայաստանն է դիվերսիա կազմակերպել, ոչ թե Ադրբեջանը: Սա յուրահատուկ սուտ էր՝ ասում էին, թե իբր Հայաստանն է հատել սահմանը, անցել ադրբեջանական կողմ, հետո էլ այդ մեկին սպանել է և հետը տարել։ Ստացվում է, որ մեր երեք հոգին այնտեղ սպանվել են, այնուհետև մեր զոհված տղաները շալակել են մի դիակ և եկել այս կողմ։ Որևէ մեկի ականջներին այդպիսի «лапша» կախելն անհնար է: Իհարկե, եռանախագահներից որևէ մեկը կասկած չունի, թե ով է արել և ինչպես։
Ինչ վերաբերում է դիակի վերադարձին, ապա Հայաստանը երբևէ դեմ չի եղել դիակների վերադարձմանը։ Այդ կապակցությամբ Ադրբեջանի հետ բազմիցս համաձայնության ենք եկել՝ դեռևս Աստրախանում և այլուր։ Բայց հենց Ադրբեջանն է հրաժարվել դրանց իրականացումից։ Հիշեցնեմ Ձեզ ամենաակնառու դեպքերից մեկը, երբ 2014թ. ադրբեջանցիները խոցեցին հայկական ուղղաթիռը: Ի՞նչ վերադարձի մասին էր խոսքը, երբ նրանք կրակի տակ էին պահում ուղղաթիռի անկման վայրը՝ թույլ չտալով մոտենալ դրան: Հայտնի էլ չէր՝ այդ ուղղաթիռի անձնակազմը զոհված էր, թե ոչ։ Հայկական կողմը ստիպված էր հատուկ գործողություն իրականացնել, ինչը շատ հաջողված էր: Ցավոք ուղղաթիռի անձնակազմի անդամները զոհված էին։ Հայկական կողմը վերադարձրեց օդաչուների մարմինները։ Իսկ ադրբեջանցիները կասկածում էին՝ նշելով, որ հայկական կողմը չէր կարող այդպիսի գործողություն իրականացնել:
Ադրբեջանից լսում ենք, թե դիակը պետք է վերադարձվի որպես մարդասիրական ժեստ: Այդ ո՞ր մարդասիրության մասին է խոսքը, երբ իրենք գերի էին վերցնում հայ զինվորներին, և ոչ միայն զինվորներին, հետո էլ տեսախցիկների առաջ ԴԱԻՇ-ի ոճով հարցաքննություն վարում: Քանի՞ անգամ է եղել, որ մարդ սպանած ադրբեջանական դիվերսանտների դիակները վերադարձնելուց հետո, նրանց հռչակում են ազգային հերոս և կոչ են անում երիտասարդությանը հետևել նրանց օրինակին։ Սա է զարհուրելին։
Քանի որ Ադրբեջանը հրաժարվում է զինադադարի հետաքննության մեխանիզմի ստեղծման առաջարկից, Հայաստանը ստիպված է Արցախի հետ միասին ինքնուրույն կատարել հետաքննության այն անհրաժեշտ գործողությունները, որոնք ամեն միջադեպից հետո հնարավոր կլիներ անել, եթե հետաքննության մեխանիզմ լիներ: Եվ այդ հետաքննության համապատասխան միջոցառումները դեռ ավարտված չեն:
Ազատություն ռադիոկայան․ Մի քանի հարց։ Ինչպե՞ս կգնահատեք այն իրավիճակը, երբ Հայաստանի դաշնակից Բելառուսը ձերբակալում է բլոգեր Լապշինին և նպատակ ունի նրան հանձնել Հայաստանի հետ պատերազմական իրավիճակում գտնվող երկրին՝ Ադրբեջանին։ Երկրորդ. խնդրում եմ գնահատել այն իրավիճակը, երբ նույն Բելառուսի նախագահի բացակայության պատճառով ՀԱՊԿ վերջին գագաթաժողովին Հայաստանի ներկայացուցիչը չընտրվեց կազմակերպության գլխավոր քարտուղար։ Երրորդ. ԵԱՀԿ գրասենյակի հետ կապված՝ մամուլում տեղեկատվություն սպրդեց, որ, ի պատասխան երևանյան գրասենյակի շուրջ իրավիճակի, Հայաստանը սպառնացել է կամ նախազգուշացրել է, որ վետո կդնի Ղրղզստանում, Տաջիկստանում և Ուզբեկստանում ԵԱՀԿ գրասենյակների գործունեության հարցում: Արդյո՞ք դա համապատասխանում է իրականությանը, թե՞ ոչ։ Եվ վերջին հարցը․ տեղեկություն կա որ Ռուսաստանի նախաձեռնությամբ եռակողմ հանդիպում է պատրաստվում Հայաստանի, Ռուսաստանի և Ադրբեջանի ԱԳ նախարարների կամ նախագահների մակարդակով։ Արդյո՞ք համապատասխանում է դա իրականությանը, թե՞ ոչ։
Էդվարդ Նալբանդյան․ Լապշինի վերաբերյալ, արդեն պատասխանեցի։
Երևի երիտասարդ եք, չեք հիշում։ Ժամանակին, կարծում եմ, Ժվանեցկին էր ասում. «Так и не услышали начальника транспортного цеха»: Այդ «տրանսպորտնի ցեխի նաչալնիկը» արդեն տասը րոպե խոսեց Լապշինի մասին։
Ինչ վերաբերում է ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղարի հետ կապված հարցին. եթե դուք ինչ-որ հարց ունեք Լուկաշենկոյին, կարող եք նրանից հարցնել, սակայն չեմ կարծում, որ Լուկաշենկոն բացակայում էր գագաթաժողովին հենց նրա համար, որպեսզի չլուծվի գլխավոր քարտուղարի նշանակման հարցը։ Այնտեղ լրիվ այլ հարցեր կային, եթե մի փոքր ուշադիր կարդաք այդ օրերի մամուլը, կհասկանաք, թե ինչ հարցերի հետ էր դա կապված։
Ինչ վերաբերում է ԵԱՀԿ գրասենյակին, ապա ես այդ հարցին ևս շատ մանրամասն անդրադարձա։ Բացահայտ սուտ է, որ մենք որևէ վետո ենք դրել կամ խոչընդոտ ենք հարուցել որևէ հարցում։
Մեր մոտեցումը դեկտեմբերին այն էր, որ Երևանում ԵԱՀԿ գրասենյակի հարցը պետք է լուծվի այլ հարցերի հետ մեկ փաթեթով։ Սա էր մեր մոտեցումը, քանի որ հստակեցված չէր, թե ինչն ինչոց էր։ Հիմա հստակեցվեց, և ԵԱՀԿ Մշտական խորհրդում համապատասխան շատ հստակ հայտարարությունը արվեց, թե ով է բացառիկ կառուցողական, իսկ ով է այս ամենին խոչընդոտում։ Ադրբեջանը հայտնվեց բացարձակ մեկուսացման մեջ։ Սակայն դա չէր մեր նպատակը։
Մենք աջակցում ենք ԵԱՀԿ գրասենյակի գործունեությանը և շահագրգիռ ենք, որպեսզի այն շարունակի իր աշխատանքը։ Ակնհայտ էր, որ Ադրբեջանն այս հարցում դեմ է դուրս գալիս 56 երկրի։ Փակելով իրենց մոտ գրասենյակը՝ այժմ չեն ցանկանում, որ այն գործի Հայաստանում։
Ինչ վերաբերում է Ձեր վերջին հարցին, ես արդեն ասացի, որ մոտակա ժամանակում ես այլ հանդիպման մասին չգիտեմ, բացի այն հանդիպումից, որն առաջարկվել է եռանախագահների կողմից Մյունխենի անվտանգության խորհրդի նախաշեմին։ Բայց, ինչպես նշեցի, ես չեմ կարող հաստատել, թե արդյոք այն տեղի կունենա, թե ոչ։ Եռանախագահների հետ հանդիպում, իհարկե, կլինի: Ինչ վերաբերում է Ադրբեջանի նախարարի հետ հանդիպմանը, դա կախված է նրանից, թե Ադրբեջանի նախարարը ինչ խաղեր կտա։
Arevelk.am․ Հարցս վերաբերում է ԱՄՆ նախագահ Թրամփի՝ փախստականների հետ կապված վերջին որոշմանը։ Արդյո՞ք հակազդեցության խնդիր դնո՞ւմ եք կամ պատրաստվո՞ւմ եք այդ առումով ինչ-որ հայտարարություն անել։ Երկրորդ. Հայաստան-սուննի աշխարհ հարաբերությունների առումով ի՞նչ պատկերացումներ ունեք, հաշվի առնելով, որ Ադրբեջանը Ստամբուլում կայացած Իսլամական համաժողովում կորզեց հակահայկական ինչ-որ որոշում։ Արդյո՞ք չունենք անելիքներ այս ուղղությամբ, և ինչպե՞ս եք պատկերացնում Հայաստան-սուննի աշխարհ հարաբերությունները՝ նկատի ունենալով նաև Հայաստան-Սաուդյան Արաբիա հարաբերությունների բացակայությունը։
Էդվարդ Նալբանդյան․ Առաջին հարցի վերաբերյալ կնախընտրեի ձեռնպահ մնալ մեկնաբանություններից՝ Միացյալ Նահանգների նոր նախագահի որոշումների վերաբերյալ։
Ինչ վերաբերում է հաջորդ հարցին, Սաուդյան Արաբիայի կամ այլ երկրների հետ հարաբերություններին: Դուք շատ ընդհանրական հարցեր եք տալիս: Իսկ Ստամբուլյան որոշման մասով, կորզելու հարց չէ. իրենք «իրենց միջավայրում են» և ընդունում են ինչ-որ հայտարարություններ: Իսլամական համագործակցության կազմակերպության շրջանակներում մի շարք հայտարարություններ են ընդունվել, որոնք որևէ ազդեցություն չեն ունեցել ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորման գործընթացի վրա։ Մենք շատ լավ հարաբերություններ ունենք բազմաթիվ իսլամական երկրների հետ։ Եվ այդ նույն իսլամական երկրները, օրինակ, Ֆրանկոֆոնիայի շրջանակներում, լրիվ ուրիշ կարգի հայտարարություններ են ընդունել: Այստեղ պետք չէ պարզունակ մոտեցում ունենալ։
Ինչ վերաբերում է այլ երկրների, մասնավորապես, հարցրեցիք Սաուդյան Արաբիայի հետ հարաբերությունների մասին, մենք այդ երկրի հետ դիվանագիտական հարաբերություններ չունենք, բայց պատրաստ ենք դրանք հաստատել։ Սակայն դեռ Սաուդյան Արաբիան չի գնում դրան։ Չե մ կարծում, որ այդ հարաբերությունների հաստատմամբ ինչ-որ բան լրջորեն փոխվի այս կամ այն կողմ։ Երբ կգնա, այդ ժամանակ էլ կհաստատենք։
Երկիր Մեդիա. Բարաք Օբաման իր ղեկավարման տարիների ընթացքում այդպես էլ չարտաբերեց Ցեղասպանություն եզրույթը: Ի՞նչ ակնկալիքներ ունի Հայաստանը Թրամփի վարչակազմից: Եվ, քանի որ 2016թ.-ի ամփոփիչ ասուլիսն է, կխնդրեի նշել նախորդ տարվա արտաքին քաղաքականության Հայաստանի գլխավոր ձեռքբերումը և գլխավոր ձախողումը։
Էդվարդ Նալբանդյան․ Այդ նույն «так и не услышали начальника транспортного цеха» շարքից է: Ես հղում կանեմ մեր լայնածավալ հաշվետվությանը, որում ամեն ինչ մանրամասն գրված է։ Իմ ներածական խոսքում էլ նշեցի գլխավոր իրադարձությունները, որոնք տեղի են ունեցել 2016 թվականին։
Ինչ վերաբերում է Օբամայի կողմից Ցեղասպանություն եզրույթի օգտագործմանը, ապա դրա մասին մենք բազմիցս հայտարարել ենք և անգամ անմիջապես նրանից հետո, երբ ԱՄՆ նախորդ նախագահն օգտագործեց «Եղեռն» եզրույթը, որը իմիջայլոց մենք էլ ենք օգտագործում։ Միշտ չէ, որ ասում ենք Հայոց ցեղասպանություն, ասում ենք նաև Մեծ եղեռն։ Այն ժամանակ արտգործնախարարությունն էլ հանդես եկավ համապատասխան մեկնաբանությամբ։ Ես կխնդրեի վերընթերցել այդ հայտարարությունը։
Ինչ վերաբերում է նրան, թե նոր վարչակազմն ինչպիսի դիրքորոշում կորդեգրի, ապա կարծում եմ` միջազգային հանրության կողմից ցեղասպանությունների ճանաչմանը, դատապարտմանը և կանխարգելմանն ուղղված ջանքերն անշրջելի են։ Տեսեք, թե ինչ նախաձեռնություններով է հանդես եկել Հայաստանը Ժնևում՝ ՄԱԿ-ի մարդու իրավունքների խորհրդում, և ինչ բանաձևեր են ընդունվել: Այդ բանաձևերն ընդունվել են միաձայն՝ մի կառույցում, որտեղ ներկայացված են Միացյալ Նահանգները, Ռուսաստանը, Ֆրանսիան, Չինաստանը, այլ երկրներ, և ցանկացած պետություն ունի իր յուրահատուկ մոտեցումները, և նման փաստաթուղթ համաձայնեցնելը բավականին բարդ գործընթաց է։ Խոսքը գնում է ոչ միայն Հայոց ցեղասպանության, այլ ընդհանրապես ցեղասպանությունների վերաբերյալ։ Մենք մեր ջանքերը մշտապես ուղղում ենք ցեղասպանությունների կանխարգելման նպատակով միջազգային գործիքների ամրապնդմանը, իսկ դրանցից՝ կանխարգելման իմաստով, առաջին հերթին ճանաչումն ու դատապարտումն է։
Եվ այն բանաձևերը, որոնք ընդունվել են Հայաստանի նախաձեռնությամբ, դրա մասին են վկայում։ Այդ գործընթացը մենք չենք կանգնեցնելու և նոր քայլեր ենք նախաձեռնելու այս ուղղությամբ։
Ա1+. Պարոն նախարար, ես կցանկանայի, որպեսզի Դուք գնահատեք Լևոն Տեր-Պետրոսյանի՝ դեկտեմբերի 17-ի ելույթը, մասնավորապես, անդրադառնաք նրա մտահոգություններին. որքանո՞վ են դրանք համապատասխանում իրականությանը և արդյոք ԼՂ հիմնահարցի լուծման առումով Հայաստանը մտահոգվելու տեղ ունի, ինչի մասին խոսել է Լևոն Տեր-Պետրոսյանը։
Էդվարդ Նալբանդյան․ Ես ձեռնպահ կմնամ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի գնահատականների մեկնաբանություններից։ Նա մեր նախկին նախագահն է, և պետք է հարգանքով վերաբերվել նրա ասածներին, կարծիքներին: Նա իր մոտեցումներն է ունեցել, բայց հիշեցնեմ, որ դա եղել է 20 տարի առաջ։ Մենք շատ առաջ ենք գնացել, և այս ընթացքում տեղի են ունեցել տասնյակ հանդիպումներ։ Ոչ միայն այն հանդիպումները, որոնց մասին ես նշեցի՝ Կազան և այլն, որ կայացել են միայն նախագահների մակարդակով: Բայց եթե խոսենք նաև նախարարների հանդիպումների մասին, ապա դրանք մի քանի անգամ ավել են եղել, քանի որ նախապատրաստել են նախագահների հանդիպումները: Այդ հանդիպումները հենց այնպես չեն տեղի ունեցել, այս ողջ գործընթացում շատ զարգացումներ են եղել, որոնք բերել են այն հայտարարություններին, որոնց մասին ես հիշատակեցի։ Պետք է ելնել այդ իրողությունից։ Եվ, իհարկե, այս հայտարարությունները, բանակցությունները, զարգացումները նկատի են ունեցել նաև նախորդ փորձը։
Կենտրոն հեռուստաընկերություն․ Պարոն նախարար, գործընկերս այսօր մի քննարկման է մասնակցել, որտեղ մեր միջազգայնագետները նշել են, որ Հայաստանը չունի արտաքին քաղաքականության մշակված հայեցակարգ։ Համապատասխանո՞ւմ է դա իրականությանը, թե՞ ոչ։ Եթե ունի, ապա ո՞րն է այդ հայեցակարգը։
Էդվարդ Նալբանդյան. Խոսքն այն մասին չէ, որ մենք պետք է ինչ-որ փաստաթուղթ մշակենք, որը կդառնա հայեցակարգ և հետո այդ հայեցակարգին ամեն օր նայենք ու դրանով առաջնորդվենք։ Եթե տեսնեք այսօր հրապարակված մեր հաշվետվությունը, ապա նախաբանում գրված է, թե ինչի հիման վրա է իրականացվում մեր արտաքին քաղաքականությունը և այնտեղ արտացոլված են մեր գլխավոր ուղղությունները և մոտեցումները։ Դա է մեր հայեցակարգը։
Aravot.am. Պարոն նախարար, Լավրովի հայտարարությանն անդրադարձաք, դրան հետևեց Մամեդյարովի հայտարարությունն առ այն, որ եթե Ռուսաստանն ավելի շատ ջանքեր գործադրի հակամարտության կարգավորման ուղղությամբ, ապա հնարավոր է ստատուս-քվոյի փոփոխություն։ Ինչպիսի՞ն է Ձեր դիտարկումը, և ի՞նչ եք կարծում՝ Ռուսաստանի հնարավորությունները հակամարտության կարգավորման շրջանակներում ի՞նչ սահմաններ ունեն։
Էդվարդ Նալբանդյան. Ռուսաստանի հնարավորությունները՝ որպես միջնորդ երկրի, շատ մեծ են, ինչպես նաև շատ մեծ են Միացյալ Նահանգների հնարավորությունները, Ֆրանսիայի հնարավորությունները։ Եվ սա այն գործընթացն է, որտեղ թե Միացյալ Նահանգները, թե Ֆրանսիան և թե Ռուսաստանը միասին են աշխատում՝ այս ուղղությամբ բավականին ջանքեր գործադրելով։ Մեղադրել պետք է ոչ թե կամ Միացյալ Նահանգներին, կամ Ֆրանսիային, կամ Ռուսաստանին, կամ Երևանին, կամ Ստեփանակերտին, այլ պետք է տեսնել՝ ով է խոչընդոտում գործընթացը։ Դա հենց Բաքուն է։
Երբ Ադրբեջանը մի քիչ ավելի իրատեսական մոտեցում ունենա, ոչ թե խոչընդոտներ հարուցի և ամեն անգամ մեղադրի ինչ-որ մեկին, երբ ցանկություն ունենա իսկապես լուծել խնդիրը բացառապես խաղաղ ճանապարհով և միջազգային իրավունքի հիմնարար սկզբունքների, այն տարրերի հիման վրա, որոնք առաջարկվել են եռանախագահող երկրների կողմից, ապա հնարավոր կլինի առաջ շարժվել։ Ի՞նչ են ասում ադրբեջանցիները՝ որ այս հիմնախնդիրը պետք է լուծվի միայն տարածքային ամբողջականության սկզբունքի հիման վրա: Ի՞նչ է ասում միջազգային հանրությունը. ասում է, որ պետք է կարգավորվի երեք սկզբունքների և առաջարկված տարրերի հիման վրա, որոնք մեկ ամբողջականություն են հանդիսանում։ Ադրբեջանն ասում է՝ եթե չլուծվի այնպես, ինչպես իրենք են կամենում՝ միայն տարածքային ամբողջականության հիման վրա, այն էլ իրենց մեկնաբանությամբ, ապա իրենք ստիպված կլինեն գնալ ռազմական ճանապարհով։ Ադրբեջանի ղեկավարությունը կորցրել է իրականության զգացումը, և ես արդեն ասացի, որ ժամանակն է եկել իրենց սթափեցնելու։