Օլիգարխիայի երկաթյա կանոնը

20-րդ դարասկզբում, ուսումնասիրելով սոցիալ-դեմոկրատական ու լիբերալ ուղղվածության կուսակցությունները, գերմանացի սոցիոլոգ Ռոբերտ Միխելսը հանգեց այն եզրակացության, որ արտաքուստ ժողովրդավարական լոզունգներով հանդես եկող կուսակցությունները ներքուստ ունեն խիստ ավտորիտար կառուցվածք և ձգտում են կուսակցական օլիգարխիայի՝ խմբիշխանության:

Քաղաքական էլիտաների տեսության մեջ հայտնի են Միխելսի ձևակերպումները կուսակցություններում օլիգարխիայի երկաթյա կանոնի մասին: Ցանկացած կուսակցություն և ընդհանրապես կազմակերպություն ունի իշխանական ուղղահայաց և ձգտում է ամրապնդել այդ ուղղահայացը:

Կայացած հասարակություններում և պետություններում ձգտում են առավելագույնս վերահսկելի դարձնել կուսակցությունների գործունեությունը և սոցիալիզացնել դրանք: Իսկ չկայացածներում կուսակցությունները մնում են որպես փակ, անվերահսկելի ու ֆինանսավորման առումով մութ կառույցներ: Այս օրինաչափություններն ունեն օբյեկտիվ պատճառներ ու միայն մրցակցային բիզնես միջավայրը և մասնավոր սեփականության պաշտպանության կայացած համակարգն է հնարավորություն տալիս թափանցիկ դարձնել կուսակցություններին, դրանց կառուցվածքը սարքել ներառական ու հանրայնորեն վերահսկելի: Հայաստանում այդ առումով դեռ շատ ճանապարհ կա անցնելու:

Օլիգարխիայից էլ վատ. օխլոկրատիա

Ավտորիտար և անգամ տոտալիտար կառուցվածք ունի օխլոկրատիան՝ ամբոխի իշխանությունը: Արտաքուստ այն ամենաժողովրդավարականն է թվում, քանզի լիդերը հասանելի է և գտնվում է բոլորի ուշադրության կենտրոնում՝ նա իրենցից մեկն է:

Ամբոխին դիրիժորի կողմից ներշնչվում է, որ «ժողովուրդն» է որոշում կայացնում, բայց դա բլեֆ է: Ամբոխի ինտելեկտուալ կարողությունները չեն գերազանցում տարրական դասարանում սովորողի ինտելեկտը: Հետևաբար ամբոխը չի կարող որոշումներ կայացնել: Այն կատարում է միայն հրահանգներ: Ուսուցչից ստացած հրահանգներ:

Ամբոխին խաբում են ճիշտ այնպես, ինչպես խաբում են փոքրահասակ երեխային, երբ ուզում են նրան որևէ քայլ անել տալ, բայց դա ներկայացնում են այնպես, որ երեխան կարծի, թե ինքն է որոշում կայացրել ու հաճույքով կատարի քայլը:

Գլուխը կորցրած ամբոխը

Ամբոխների տեսակներն ու վարքաբանությունն ուսումնասիրող Նոբելյան մրցանակակիր Էլիաս Կանետտին պնդում էր, որ ամբոխին միշտ պետք է դիտարկել որպես մեկ միասնական օրգանիզմ, որը իր բնությամբ ձգտում է ավտորիտարիզմի ու վոժդիզմի:

Ամբոխն, ըստ նրա, ունի բազում ձեռքեր, բազում ոտքեր, բազում աչքեր, բայց ընդամենը մեկ գլուխ, որն ամբոխինը չէ (այստեղից էլ «գլուխը կորցրած ամբոխ» ձևակերպումը): Գլուխը ամբոխի լիդերն է, որը ստիպում է ամբոխին շարժել իր բազում ոտքերն ու ձեռքերը, բայց ոչ միտքը, քանզի ամբոխի մոտ միտքը շարժող մարմնի մասը բացակայում է:

Ամբոխի միջոցով իշխանության ձևավորումը, ըստ սահմանման, չի կարող լինել ժողովրդավարական, քանզի կուռք-ամբոխ հարաբերությունները ենթադրում են ենթարկեցում-հպատակում մոդել:

«Քաղաքացիական պայմանագրի» սուպերօլիգարխացումը

Վերևում արդեն նշեցինք, որ ըստ Միխելսի կանոնի՝ կուսակցություններում գործում է օլիգարխիայի երկաթյա կանոնը: Կուսակցություններում շատերը լինում են հավասար, իսկ ոմանք՝ ավելի՛ հավասար, քան մյուսները:

«Սուպերհավասարների» կուսակցություն է դառնում ամբոխի աջակցությամբ ու վոժդիզմի հիմքով կառուցվողը:

Մինչև այս տարվա «թավշյա» գործընթացները «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցությունը թույլ էր բոլոր առումներով և այդ իսկ պատճառով որոշ չափով ուներ ներքին ժողովրդավարություն: Ապրիլ-մայիսից հետո բնական էր, որ այդ կառույցը ձգտելու է օլիգարխացման, քանզի չկայացած քաղաքական համակարգով երկրներում անշեղորեն գործում է Միխելսի սկզբունքը:

«Քաղաքացիական պայմանագիրը» ձգտում է կուսակցական օլիգարխացման և դեկտեմբերի 9-ին ամբողջական իշխանություն վերցնելուց հետո դառնալու է սուպերօլիգարխիկ՝ Նիկոլ Փաշինյանի գլխավորությամբ:

Այդ կուսակցությունն օրերս լքած անդամը՝ Գևորգ Աճեմյանը, ով ֆեյսբուքյան էջում պատմել էր, թե ինչպիսի բարքեր են տիրում ՔՊԿ-ի ներսում, հաստատել է Միխելսի կանոնը:

Ակնհայտ է, որ քաղաքական ու քաղաքացիական ինստիտուտների չկայացածության, հակակշիռների բացակայության, հանրային իմունիտետի թուլության և հանրության լայն շրջանակների իրավաքաղաքական ցածր գիտակցության պայմաններում «Քաղաքացիական պայմանագիրը»՝ իր ավտորիտար դրսևորումներով, շատ արագ կգերազանցի նախորդ «իշխանության կուսակցությանը»՝ ՀՀԿ-ին, քանզի ունի հանրային լայն աջակցություն:

ՀՀԿ-ինը բրեժնևաչեռնենկոյական տիպի ավոտրիտարիզմ էր, որը լճացածության պատճառով զիջեց դիրքերը: ՀՀԿ-ն ու դրա լիդերը չունեին հանրային աջակցություն և ցանկության դեպքում անգամ չէին կարող այնպիսի մոդել ստեղծել, ինչպիսին որ ստեղծում է Նիկոլ Փաշինյանը: Սա այն դեպքն է, երբ վիշապին սպանողը դառնում է շատ ավելի մեծ վիշապ:

Նոր «իշխանության կուսակցությունը» աճող օրգանիզմ է և ունի ամբոխի աջակցությունը, ինչը ՔՊԿ-ին իր ձևով կնմանեցնի տոտալիտար իշխանություն ունեցող ռեժիմներին: Կռապաշտության վրա հիմնված իշխանական ու կուսակցական համակարգ կար Մուսոլինիի Իտալիայում, ֆաշիստական Գերմանիայում և բոլշևիկյան ՍՍՀՄ-ում:

ՔՊԿ-ական սուպերավտորիտարիմզը և՛ կուսակցության ներսում, և՛ պետական կառավարման ոլորտում հիմնված կլինի մեկ անձի պաշտամունքի քարոզի վրա և կձգտի տոտալիտարիզմի: Իսկ դա նշանակում է, որ Գևորգ Աճեմյանի ճակատագրին դեռ շատերն են արժանանալու ՔՊԿ-ում, բայց ոչ բոլորն են հրապարակավ արտահայտվելու այդ մասին, քանզի վախի մթնոլորտը և հոգեբանական գործոններով պայմանավորված ինքնագրաքննությունը թույլ չեն տալու դա անել:

100 տոկոսով կարելի է պնդել, որ ՔՊԿ-ն իր կուսակցական գերուղղահայաց կառուցվածքը նույնությամբ կձգտի տեղափոխել պետական համակարգ: Հենց այդ նպատակով էլ անդեմ ու ոչինչ չորոշող խորհրդարան է ձևավորվում, որպեսզի քաղաքական թատերաբեմում ունենանք մեկ մարդու դոմինանտություն: Մարդ, որը աշխատելու է վարչապետ, պատգամավոր, քաղաքապետ, մարզպետ, գյուղապետ, նախարար, դատավոր, դատախազ, քննիչ, գրաքննիչ, հավատաքննիչ: Մի խոսքով՝ կուռք:

Թե ինչի կարող է հանգեցնել ՔՊԿ-ի սուպերօլիգարխացումը և ինչով կավարտվի մեկ դերասանի թատրոնը, դժվար չէ կռահել: Հարցն այստեղ ժամկետներին ու վճարվելիք գնին է վերաբերում:

7or.am