Երեկվա ասուլիսում անդրադառնալով Ամուլսարի հանքի թեմային՝ Նիկոլ Փաշինյանը նշել է, որ հարցի լուծումը կլինի գարնանը: Մինչև այդ կփորձեն փորձագիտական գնահատականով պարզել, թե արդյոք վնասո՞ւմ է հանքի շահագործումը Սևանա լճին ու Ջերմուկի ջրերին:

Ըստ Փաշինյանի՝ եթե պարզվի, որ վնասվում են ջրերը, ապա հանքը չի շահագործվի: Իսկ եթե պարզվի, որ վնաս չկա, ապա հանքը կշահագործվի: Նա նաև ասել է, որ իրենք բյուջեի փողերը չեն խնայելու՝ այս հարցերը պարզելու համար (հետաքրքիր է, իսկ ժողովուրդը համաձա՞յն է, որ իր վճարած հարկերը ծախսվեն նման «միջոցառման» համար):

Էշ մի սատկի, գարուն կգա

Ն. Փաշինյանի առաջարկած լուծման ճանապարհը մի շարք հարցեր է առաջացնում:

Երբ հայտարարվում է, որ գարնանը որոշում կկայացնեն, ապա կառավարությունում հարց չի՞ առաջանում, թե «Լիդիան Արմենիայի» հարկադրված պարապուրդի արդյունքում աշխատանքը կորցրած 1.200-ից ավելի մարդիկ ու նրանց ընտանիքները ինչպե՞ս պետք է ապրեն մինչև գարուն: Հայտնի ժողովրդական խոսքի համաձայն՝ էշ մի սատկի, գարո՞ւն կգա:

Իսկ ինչպե՞ս պետք է հանքի շահագործման լիցենզիա ունեցողները մինչև գարուն լրացուցիչ գումարներ գտնեն չաշխատող հանքի պահպանման ծախսերը և ձմեռային նախապատրաստությունն իրականացնելու համար. չէ՞ որ ներդրողները ոչ մի երաշխիք չունեն, որ մեկ այլ դեպքում կամ մեկ այլ առիթով արհեստական որևէ այլ խոչընդոտ չի ստեղծվի իրենց համար: Եթե երաշխիք չունեն, ապա ինչո՞ւ պետք է մինչև գարուն հանքի պահպանման համար գումարներ հատկացնեն:

Տնտեսական ու բնապահպանական ռասիզմ

Ալավերդու պղնձաձուլարանին պետական մարմինը տուգանում է՝ մինչև այդ բացահայտելով, որ կա բնապահպանական նորմերի կոպիտ խախտում: Գործարանի ղեկավարությունը հայտնում է, որ ստիպված է փակել ձուլարանը: Դրանից հետո գործարանի մոտ 500 աշխատողները դուրս են գալիս բողոքի ու կառավարությունն անմիջապես արձագանքում է՝ թույլ տալով բնապահպանական նորմերի խախտմամբ ձուլարանի աշխատանքների շարունակումը:

Ալավերդու դեպքում կառավարությունը, անշո՛ւշտ, ողջամիտ որոշում է կայացրել: Չէր կարելի 500 ընտանիքի թողնել առանց եկամտի աղբյուրի:

Պարզ է, որ պետք է ձգտել ժամանակի ընթացքում լուծել բնապահպանական խնդիրը, բայց երկիրը ոչ միայն բնությամբ է երկիր, այլ նախևառաջ՝ մարդկանցով: Եթե մարդիկ աշխատանք ու եկամուտ չունենան, ապա կարտագաղթեն. ո՞ւմ է պետք բնությունն առանց մարդու:

Ալավերդու պահով ճիշտ որոշում է կայացվել, բայց, չգիտես ինչու, համանման իրավիճակում Ամուլսարի հանքի հարցով կայացվել է հակառակ որոշումը: Այսինքն՝ չի լսվել հանքի աշխատողների բողոքի ձայնը և թույլ չի տրվել հանքի աշխատանքների շարունակումը: Եվ դա այն դեպքում, երբ պղնձաձուլարանի աշխատանքի դեպքում Ալավերդու բնությանը հասցվող վնասը իրական է, իսկ Ամուլսարինը՝ ենթադրյալ: Սա ի՞նչ տնտեսական ռասիզմ է:

Կառավարությունը պետք է երկակի ստանդարտներ չկիրառի և կողմնորոշվի, այլապես ռասիզմ է ստացվում:

Եթե կարևորը աշխատատեղն է, ապա ինչո՞ւ են ալավերդցիների աշխատանքային հարցերը լուծվում, իսկ ջերմուկցիներինը՝ ոչ: Ալավերդցիներն ավելի լա՞վ են ճանապարհ փակում ու ավելի բա՞րձր են աղմկում: Այդպե՞ս են սրանից հետո մեր երկրում հարցեր լուծվելու:

Քաղաքական փոփոխությունների հասնելու համար ճանապարհ փակելը արդյունավետ էր ու ընդունելի, բայց բացարձակ անընդունելի է նույն տեխնոլոգիաների կիրառումը տնտեսության կառավարման մեջ:

Եթե կառավարության համար առաջնայինը բնապահպանությունն է և մարդկանց առողջությունը, ապա ինչո՞ւ է Փաշինյանը մտածում ջերմուկցիների ու հարակից գյուղերի բնակիչների առողջության մասին և փաստացի աջակցում հանքի ճանապարհը փակողներին՝ առաջնորդվելով հանքի շահագործման արդյունքում առաջանալիք ենթադրյալ ու չապացուցված բնապահպանական խնդիրների մասին կարծիքներով, իսկ ահա Ալավերդիում թույլատրում է ձուլարանի աշխատանքները՝ հաշվի չառնելով, որ կան իրական, այլ ոչ թե ենթադրյալ բնապահպանական խնդիրներ: Ալավերդցիների առողջությունն ու Ալավերդու բնությունը նվա՞զ կարևոր են: Սա ի՞նչ բնապահպանական ռասիզմ է:

Ոչ հռետորական հարցեր

Եթե պարզվի, որ Ամուլսարի հանքի շահագործումը վնաս չէ ջրային ավազանին ու հանքի շահագործումը համապատասխանում է միջազգային բոլոր ստանդարտներին (հանքի շահագործման իրավունք ստացած ներդրողները պնդում են, որ դա այդպես է), ապա ո՞վ է պատասխան տալու Հայաստանին ու մասնավոր ընկերությանը հասցրած հսկայական վնասների համար:

Ո՞վ վճարելու ամիսներ շարունակ աշխատանքից զրկվածների աշխատավարձը:

Ո՞վ է փոխհատուցելու պետական բյուջեի չստացած եկամուտները:

Ո՞վ է պատասխան տալու կապալառու կազմակերպությունների կրած վնասների համար և ո՞վ է վճարելու նրանց չստացած եկամուտները:

Եթե գարնանը պարզվի, որ հանքը վտանգավոր չէ և ենթակա է շահագործման, ապա ո՞վ է պատասխան տալու Ջերմուկ առողջարանային ու զբոսաշրջային քաղաքի իմիջին հասցված վնասի (թերևս՝ չվերականգնվող) համար: Այս ընթացքում այնքան սարսափելի բաներ գրեցին հանքի վտանգների մասին, որ մարդիկ արդեն մտածում են՝ Ջերմուկում երկգլխանի երեխաներ են ծնվում, ջուրը կարմիր է, ծառերի տերևների փոխարեն դևի գլուխներ են աճում և մարդիկ միայն ցիանիդի ու թթվային դրենաժի կոկտեյլ են խմում: Ո՞վ կգնա այսքանից հետո Ջերմուկ հանգստանալու: Մտածե՞լ եք այդ մասին:

Եվ ամենակարևորի մասին: Ո՞վ պետք է պատասխան տա Հայաստանի ներդրումային միջավայրին ու ընդհանրապես՝ երկրին հասված հսկայական վնասի համար: Ո՞վ այստեղ լուրջ ներդրումներ կանի, երբ տեսնում է, որ հայաստանյան միակ ընկերությունը, որը 100 տոկոսով թափանցիկ է աշխատում, որը ունի միջազգային մակարդակի լուրջ ներդրողներ, որը առաջնորդվում է ժամանակակից ստանդարտներով, և որի բաժնետոմսերը Տորոնտոյի միջազգային բորսայում ցուցակված են ու ՀՀ յուրաքանչյուր քաղաքացի կարող է բաժնետեր դառնալ (այս ընթացքում, ի դեպ, «Լիդիանի» բաժնետոմսերի գներն ընկել են ավելի քան 6 (վեց) անգամ, ինչն անուղղակիորեն նշանակում է Հայաստանի բիզնես-դաշտի հանդեպ վստահության կտրուկ անկում), ունի խնդիրներ և զոհ է դարձել հեղափոխական տեխնոլոգիաների ու հեղափոխական անպատասխանատվության:

Կորյուն Մանուկյան