–Ինչպե՞ս եք գնահատում հայ հանրության շրջանում միասեռականների մասին վերջին օրերին հանկարծակի ծավալված բուռն քննարկումները։
–Կարծիքները մի քանիսն են։ Դրանցից մեկն իրավունքի հարթությունում է գտնվում. իրավունքը պետք է հավասար լինի բոլորի համար, և բռնություն չի կարելի գործածել որևէ մեկի նկատմամբ։ Ես ինքս այս կարծիքի կողմնակիցն եմ։ Եվ կան, այսպես կոչված, ազգային արժեքներ դավանող խմբեր (իրենք են իրենց այդպես անվանում), ովքեր գտնում են, որ պետք է առանձնակի կիրառել իրավունքը և բռնության իրավունք տալ հատկապես իրենց՝ այն մարդկանց հանդեպ կիրառելու, ովքեր չեն համապատասխանում իրենց պատկերացումներով բարոյական չափանիշներին և կենսաոճի ստանդարտներին։ Հոմոսեքսուալիզմը մարդու կենսաոճի ու ընտրության խնդիր է։
–Իսկ դա չի՞ հակասում հայ ազգի ինքությանը։
–Իսկ ո՞վ է որոշել հայ ազգի ինքնությունը, որ դա էլ հակասի կամ չհակասի։ Եթե, օրինակ, Չայկովսկին հոմոսեքսուալիստ էր, ապա դա հակասո՞ւմ էր ռուս ազգի ինքությանը, թե՞ չէր հակասում։ Ինձ թվում է, որ նմանատիպ հարցերը շինծու են, և չի կարելի խառնել ազգային նման երևույթների հետ։ Ազգայինը մշակութային ֆենոմեն է, որն անընդհատ վերարտադրվում է և անընդհատ փոփոխվում, ու դա ցեղային ֆենոմեն չէ, ինչպես փորձում են մեկնաբանել այդ ցեղապաշտները, իրենց դարն ապրած գաղափարախոսությունների ներկայացուցիչները։ Ազգայնականությունն աշխարհում վաղուց արդեն սպառվել է, իսկ Հայաստանում, կարծեք թե, նոր–նոր իր կուլմինացիան է ապրում։ Եվ դա բնական է այն առումով, որ Հայաստանն ու հայերը որպես ազգ կայացման փուլում են։ Կարելի է ասել, որ հայերը որպես ազգ դեռ չեն կայացել։ Իմ կարծիքով մարդիկ, ովքեր ավելի կողմ են արտահայտվում բոլոր տեսակի փոքրամասնությունների իրավունքներին՝ անկախ նրանից՝ այդ փոքրամասնությունը սեռայի՞ն է, ազգայի՞ն, թե՞ այլ տեսակի, փորձում են ցեղի մակարդակից հանրույթը բարձրացնել ազգի մակարդակի։
–Ձեր մատնանշած ազգի կայացման փուլում իրականում մենք չե՞նք դեգրադացվում առաջ գնալու փոխարեն։ Վկայությունն էլ, օրինակ, համացանցում վերջին օրերին տարածված տեսանյութերն են, որտեղ հայ դպրոցահասակ աղջիկներն ամենավերջին հայհոյանքներն են իրար հնչեցնում և միմյանց ծեծում։
–Անձամբ իմ կարծիքով դրանք խայտառակ երևույթներ են ոչ թե ազգային նկարագրի տեսանկյունից, այլ մարդկայի՛ն։ Այսինքն, դեգրադացվում է ոչ թե ազգը, այլ մարդկային հարթությունում է դեգրադացիան։ Դրա դրսևորում եմ համարում նաև երեկ տեղի ունեցած երթի նկատմամբ ցուցաբերված վերաբերմունքը. անհանդուրժողականությունը նույնպես դեգրադացիայի դրսևորում եմ համարում, ինչպես և բռնությունը։ Այդ քննարկումներին հետևելիս ես զարմանում եմ, թե ինչպես կարելի է իրեն ֆաշիստ համարող երիտասարդի կողմից բռնությունը չհամարել դեգրադացիա, բայց մի աղջկա կողմից մյուսի հանդեպ բռնությունը համարել դեգրադացիա։ Կարծում եմ, որ դրանք բոլորն էլ դեգրադացիայի տարբեր դրսևորումներ են։ Մեր մշակույթը խնդիր ունի՝ այն դեռևս գտնվում է անցյալում, և փորձ չի անում վերաիմաստավորվել, վերաձևակերպվել ներկայում և ապագայում գործելու համար։
–Պատահականությո՞ւն եք համարում, որ այս հարցերը կարծես արհեստականորեն բարձրացվեցին ու լայն տարածում ստացան հատկապես խորհրդարանական ընտրություններից հետո։ Չե՞ք կարծում, որ իրականում երկրում առկա բուն խնդիրներից հասարակության ուշադրությունը շեղելու համար է արվում սա։
–Ընդամենը կարելի է ենթադրություններ անել։ Չունեմ որևէ փաստ, որը կարող է ինձ բերել այդ համոզման։ Բայց նաև ուզում եմ ասել, որ եթե այդ խնդիրները չլինեին հասարակության մեջ, դրանք չէին բարձրացվի։ Իսկ այն հասարակությունը, որը պատրաստ է վաճառել իր ընտրության իրավունքը (ես բոլորին նկատի չունեմ), պատրաստ է բռնանալ մարդու ընտրելու իրավունքի վրա նաև ա՛յլ ոլորտներում, ինչը մենք տեսանք քաղաքական ընտրություններից անմիջապես հետո։ Այնպես որ, եթե դրանք նույնիսկ ինչ–որ լրատվական խարդավանքներ են, ամեն դեպքում, այդ խնդիրը մեր հասարակության մեջ կա, և դրա մասին պետք է մտածել։ Ու եթե մեր մշակույթն այդքան ռեսուրսներ ունեցող մշակույթ է, ապա այն կգտնի նաև դրանք լուծելու ուղիներ։
–Արդյոք առաջին հերթին հենց բարձրաստիճան իշխանավորների շրջանո՞ւմ չպետք է այդ խնդիրները լուծել և վերացնել, քանի որ տարածված խոսակցություններ կան, որ հայ պաշտոնյաներից ոմանք էլ են միասեռական, ինչպես նաև մնացած արատավոր երևույթները նրանց շրջանում են տիրում։
–Ես խնդիր չեմ տեսնում այն հարցում, որ հայ պաշտոնյան կարող է միասեռական լինել, ինչպես նաև այն հարցում, որ եվրոպական պաշտոնյաների մեջ էլ կան միասեռականներ. այդ միասեռականությունը որևէ կերպ չէր ազդում նրանց պաշտոնավարման օրինականության վրա։ Ես խնդիրը տենսում եմ ոչ թե պաշտոնյաների միասեռականության, այլ նրանց անօրինության մեջ, երբ կարող են իրենց վեր դասել օրենքից, իրավունքից, ընդհանրապես մարդուց՝ որպես արժեք։
Աղասի Թադևոսյան
Հարցազրույց ազգագրագետ Աղասի Թադևոսյանի հետ
–Ինչպե՞ս եք գնահատում հայ հանրության շրջանում միասեռականների մասին վերջին օրերին հանկարծակի ծավալված բուռն քննարկումները։
–Կարծիքները մի քանիսն են։ Դրանցից մեկն իրավունքի հարթությունում է գտնվում. իրավունքը պետք է հավասար լինի բոլորի համար, և բռնություն չի կարելի գործածել որևէ մեկի նկատմամբ։ Ես ինքս այս կարծիքի կողմնակիցն եմ։ Եվ կան, այսպես կոչված, ազգային արժեքներ դավանող խմբեր (իրենք են իրենց այդպես անվանում), ովքեր գտնում են, որ պետք է առանձնակի կիրառել իրավունքը և բռնության իրավունք տալ հատկապես իրենց՝ այն մարդկանց հանդեպ կիրառելու, ովքեր չեն համապատասխանում իրենց պատկերացումներով բարոյական չափանիշներին և կենսաոճի ստանդարտներին։ Հոմոսեքսուալիզմը մարդու կենսաոճի ու ընտրության խնդիր է։
–Իսկ դա չի՞ հակասում հայ ազգի ինքությանը։
–Իսկ ո՞վ է որոշել հայ ազգի ինքնությունը, որ դա էլ հակասի կամ չհակասի։ Եթե, օրինակ, Չայկովսկին հոմոսեքսուալիստ էր, ապա դա հակասո՞ւմ էր ռուս ազգի ինքությանը, թե՞ չէր հակասում։ Ինձ թվում է, որ նմանատիպ հարցերը շինծու են, և չի կարելի խառնել ազգային նման երևույթների հետ։ Ազգայինը մշակութային ֆենոմեն է, որն անընդհատ վերարտադրվում է և անընդհատ փոփոխվում, ու դա ցեղային ֆենոմեն չէ, ինչպես փորձում են մեկնաբանել այդ ցեղապաշտները, իրենց դարն ապրած գաղափարախոսությունների ներկայացուցիչները։ Ազգայնականությունն աշխարհում վաղուց արդեն սպառվել է, իսկ Հայաստանում, կարծեք թե, նոր–նոր իր կուլմինացիան է ապրում։ Եվ դա բնական է այն առումով, որ Հայաստանն ու հայերը որպես ազգ կայացման փուլում են։ Կարելի է ասել, որ հայերը որպես ազգ դեռ չեն կայացել։ Իմ կարծիքով մարդիկ, ովքեր ավելի կողմ են արտահայտվում բոլոր տեսակի փոքրամասնությունների իրավունքներին՝ անկախ նրանից՝ այդ փոքրամասնությունը սեռայի՞ն է, ազգայի՞ն, թե՞ այլ տեսակի, փորձում են ցեղի մակարդակից հանրույթը բարձրացնել ազգի մակարդակի։
–Ձեր մատնանշած ազգի կայացման փուլում իրականում մենք չե՞նք դեգրադացվում առաջ գնալու փոխարեն։ Վկայությունն էլ, օրինակ, համացանցում վերջին օրերին տարածված տեսանյութերն են, որտեղ հայ դպրոցահասակ աղջիկներն ամենավերջին հայհոյանքներն են իրար հնչեցնում և միմյանց ծեծում։
–Անձամբ իմ կարծիքով դրանք խայտառակ երևույթներ են ոչ թե ազգային նկարագրի տեսանկյունից, այլ մարդկայի՛ն։ Այսինքն, դեգրադացվում է ոչ թե ազգը, այլ մարդկային հարթությունում է դեգրադացիան։ Դրա դրսևորում եմ համարում նաև երեկ տեղի ունեցած երթի նկատմամբ ցուցաբերված վերաբերմունքը. անհանդուրժողականությունը նույնպես դեգրադացիայի դրսևորում եմ համարում, ինչպես և բռնությունը։ Այդ քննարկումներին հետևելիս ես զարմանում եմ, թե ինչպես կարելի է իրեն ֆաշիստ համարող երիտասարդի կողմից բռնությունը չհամարել դեգրադացիա, բայց մի աղջկա կողմից մյուսի հանդեպ բռնությունը համարել դեգրադացիա։ Կարծում եմ, որ դրանք բոլորն էլ դեգրադացիայի տարբեր դրսևորումներ են։ Մեր մշակույթը խնդիր ունի՝ այն դեռևս գտնվում է անցյալում, և փորձ չի անում վերաիմաստավորվել, վերաձևակերպվել ներկայում և ապագայում գործելու համար։
–Պատահականությո՞ւն եք համարում, որ այս հարցերը կարծես արհեստականորեն բարձրացվեցին ու լայն տարածում ստացան հատկապես խորհրդարանական ընտրություններից հետո։ Չե՞ք կարծում, որ իրականում երկրում առկա բուն խնդիրներից հասարակության ուշադրությունը շեղելու համար է արվում սա։
–Ընդամենը կարելի է ենթադրություններ անել։ Չունեմ որևէ փաստ, որը կարող է ինձ բերել այդ համոզման։ Բայց նաև ուզում եմ ասել, որ եթե այդ խնդիրները չլինեին հասարակության մեջ, դրանք չէին բարձրացվի։ Իսկ այն հասարակությունը, որը պատրաստ է վաճառել իր ընտրության իրավունքը (ես բոլորին նկատի չունեմ), պատրաստ է բռնանալ մարդու ընտրելու իրավունքի վրա նաև ա՛յլ ոլորտներում, ինչը մենք տեսանք քաղաքական ընտրություններից անմիջապես հետո։ Այնպես որ, եթե դրանք նույնիսկ ինչ–որ լրատվական խարդավանքներ են, ամեն դեպքում, այդ խնդիրը մեր հասարակության մեջ կա, և դրա մասին պետք է մտածել։ Ու եթե մեր մշակույթն այդքան ռեսուրսներ ունեցող մշակույթ է, ապա այն կգտնի նաև դրանք լուծելու ուղիներ։
–Արդյոք առաջին հերթին հենց բարձրաստիճան իշխանավորների շրջանո՞ւմ չպետք է այդ խնդիրները լուծել և վերացնել, քանի որ տարածված խոսակցություններ կան, որ հայ պաշտոնյաներից ոմանք էլ են միասեռական, ինչպես նաև մնացած արատավոր երևույթները նրանց շրջանում են տիրում։
–Ես խնդիր չեմ տեսնում այն հարցում, որ հայ պաշտոնյան կարող է միասեռական լինել, ինչպես նաև այն հարցում, որ եվրոպական պաշտոնյաների մեջ էլ կան միասեռականներ. այդ միասեռականությունը որևէ կերպ չէր ազդում նրանց պաշտոնավարման օրինականության վրա։ Ես խնդիրը տենսում եմ ոչ թե պաշտոնյաների միասեռականության, այլ նրանց անօրինության մեջ, երբ կարող են իրենց վեր դասել օրենքից, իրավունքից, ընդհանրապես մարդուց՝ որպես արժեք։
Հարցազրույցը վարեց Արեգնազ Մանուկյանը