«7օր»-ը հյուրընկալել է «Օքսենհեմ» ռոք խմբի անդամ Վահագն Պապայանին և «Բամբիռ» ռոք խմբի անդամ Արիկ Գրիգորյանին

-Դասական ձևակերպմամբ՝ ռոքն ինքնարտահայտման, ընդվզման նման մի բան է։ Հայաստանո՞ւմ ռոքն ինչպիսին է։

Վահագն Պապայան-Ամենաբնորոշ ձևակերպմամբ՝ չիրականացած հնարավորությունների երաժշտություն, որովհետև պոտենցիալն ու հնարավորությունները, ստեղծագործական ստիմուլները չեն զուգակցվում ավելի նյութական ստիմուլների հետ. ստեղծագործական պլանների մեծ մասն այդպես էլ մնում է, այսպես ասած, դարակում, ու շատ խմբեր իրենց կարճ գոյության ընթացքում հիմնականում կարճ շրջան մեծ ակտիվությունից հետո միանգամից անկում են ապրում, ու ներքին խնդիրներ են առաջանում, այսինքն՝ ստեղծագործական կրիզիսը, որ կլասիկ ռոք խմբերի մոտ 10-15 տարի հետո է լինում, հայկական խմբերի մոտ լինում է հիմնականում 2-3 ակտիվ, բուռն տարիներից հետո։  

-Այսինքն, հիմնական խնդիրը նյութակա՞նն է։

Վ.Պ.- Իմ ամենաչսիրած թեման է այդ նյութականից բողոքելը, բայց,  վերջիվերջո, հանգում ենք դրան։

Արիկ Գրիգորյան-Ամեն բան էլ այսօր Հայաստանում չիրականացած երազանք է, որովհետև շատ դժվար է իդեա ունենալ և այդ իդեան առաջ տանել, եթե ինչ-որ ապուշ իդեա չի դա։ Հիմա ինչ տեսնում ենք TV-ներով, բոլորը «ճ» կլասի, միջին որակի բաներ են, իսկ եթե միջին որակն առաջնային դեր ունի մի երկրում, այդ երկիրը երկար կյանք ունենալ չի կարող։ Իսկ ինչ վերաբերում է ռոքին, դա վիճակ է, ինչպես, օրինակ, դու լրագրող ես, մյուսը՝ երաժիշտ, վերջիններն էլ բաժանված են տարբեր խմբերի։ Օրինակ՝ երբ ես Ջեֆի հետ նվագում եմ, իրենց համերգները նայում եմ, ձայնագրությունները լսում եմ, չեմ ասի, թե իրենց երաժշտությունը ռոք է։ Իրենց երաժշտությունն ունի դեմք, իրենց երաժշտությունն «Օքսենհեմն» է, ոչ թե ռոք երաժշտություն, որը նվագում է «Օքսենհեմը»։ Հայկական ռոքն էլ հայկական ռոք է։

-Ասում եք, որ չիրականացած հնարավորություն է, իսկ միգուցե Հայաստանում ճիշտ մարդիկ չե՞ն զբաղվում ռոքով։

Վ.Պ.- Միգուցե ինչ-որ առումներով լեզվական խոչընդոտ կա, որովհետև 40 տարի է, ինչ ռոքն իր գաղափարներն ու աշխարհայացքը սփռում է աշխարհով մեկ, բայց անգլերենը Հայաստանում մոդայիկ է դարձել վերջին տասնամյակում, դեռ մի քիչ էլ ավելի քիչ։ Կարծես թե ունկնդիրների և երաժիշտների կողմից ռոքն ընկալվում է իր արտաքին կողմով։ Ներքին բովանդակությունից կարծես մի քիչ հեռու է։ Ընկալվում է արտաքին թամաշայով՝  երկար մազեր, աչքի ընկնող հագուկապ, պարտադիր էքսցենտրիկ աժիոտաժային իրավիճակներ, և դրանք ընալվում են որպես ռոքի պարտադիր ատրիբուտներ։ Ինձ համար ամենագլխավոր օրինակը հենց ձևավորման տարիների՝ 60-70-ականների ռոքն էր, որը հիմնականում Բրիտանիայում էր, և որը խիստ ինտելեկտուալ (չնայած այդ բառն էլ չեմ սիրում, որովհետև դա էլ է մականուն դառնում), գաղափարախոսական երաժշտություն է։ Այսինքն, այնպես չէ, որ կիթառի «դիսթորշնը» միացնես, ու այդ երաժշտությունն ինքնըստինքյան դառնա ռոք, բայց Հայաստանում այդ ընկալումը դեռ կա։

Ա.Գ.- Դա Սովետից է գալիս։

Վ.Պ.-Դա էլ կա։

-«Բամբիռը» գաղափարակա՞ն երաժշտություն է նվագում ըստ Ձեզ։

 Ա.Գ.-Ճիշտ ասվեց, որ ռոքը պետք է անգլերեն հնչի, քանի որ, ի վերջո, բրիտանական մշակույթ է։ Երբ մարդն սկսելէ «ռոք» հասկացությունն ընկալել, անգլերեն է լսել, բայց քանի որ այն աստիճանաբար դարձել է  համաշխարհային մասշտաբի երաժշտություն, սկսեցին նվագել նաև հայերը, ուզբեկները (այո՛, ուզբեկական ռոք խումբ էլ կա), լեզուն էլ կարևորվեց, որովհետև լեզուն ցույց է տալիս, թե ինչ ես երգում, և կարևոր է, թե ինչի մասին ես երգում, ու արդյոք ուզում ես, որ այդ երգի մասին շա՞տ մարդ իմանա, թե՞ քիչ։ Եթե այնպիսի բանի մասին ես երգում, որ կարևոր չէ՝ ինչ լեզվով ես երգում, և ուզում ես, որ Եվրոպայի մեջ էլ քո միտքը հասկանալի լինի, պարզ է՝ անգլերենն ավելի հասկանալի է։

-Բայց  եթե ուզում եք հայկական գաղափար առաջ տանել, ուրեմն այդ լեզվով պիտի երգեք, չէ՞։

Ա.Գ.-Բայց մարդ կա՝ անգլերեն է հասկանում։

-Բայց այդ գաղափարն արդեն ձևական չի՞ ստացվում

Ա.Գ.-Ո՛չ։

Վ.Պ.-Ավելի ձևական է, երբ անգլիական լեզվամտածողությամբ երաժշտությանը (որովհետև երաժշտությունն էլ է լեզվի հետ կապված մտածողություն) սազացնում են հայկական տարրեր։ Չես հասկանում՝ ինչ է։ Ուզում ես մի հատ տեքստը հասկանաս՝ ինչ լեզվով է, հետո նոր կամաց-կամաց ընկալում ես, որ իբր հայերեն է, բայց տեքստը քեզ չի հասնում։ Ինչո՞ւ։ Որովհետև հայերենը դրված է իրեն խորթ երաժշտական պայմաններում։ Էլ չեմ ասում մեր շեշտադրության հաճախակի անտեսումը, երբ մտածում են, թե երգ գրելը մեղեդուն համապատասխան վանկերով բառեր գտնելն է։ Նախադասության մեջ բացակայում է տրամաբանական շեշտադրությունը։ Չէ՞ որ նախադասության մեջ տրամաբանություն և կանոն կա, թե որ բառը վերջում լինի, միայն հո հանգերո՞վ չի։ Դա հիմնականում փոփ երաժշտության մեջ է լինում։ Բառերի տեղերը փոխում են՝ իբր շատ միապաղաղ չլինի, բայց նախադասության իմաստը լրիվ այլ կերպ է ստացվում։ Հայ ունկնդիրը նորմալ հնչողությամբ ռոք երաժշտություն է սկսել լսել բոլորովին վերջերս։ Ես դեռ իմ ջահելությունից եմ հիշում, և ինձնից առաջվա սերունդների ժամանակ էլ բառերն ընկալելն ուղղակի հնարավոր չէր։ Ու ստացվում է, որ ժողովուրդը «տժժում» է այդ ռիթմից, բայց իմաստը տեղ չի հասնում, եթե նույնիսկ կա։ Մի կողմից չի հասնում, մյուս կողմից էլ մի քիչ ալարկոտություն է բնորոշ մեզ, և ասում են՝ դե էլ ինչո՞ւ բառերի վրա ուշադրություն դարձնենք կամ թեմաներ ընտրենք. միևնույն է, միայն արտաքին շերտն է ընկալվում։

-Այսինքն, օբյեկտիվորեն ռոքը Հայաստանում դարձավ ձևակա՞ն։

Վ.Պ.-Չէի ասի՝ հենց ձևական, որովհետև դժվար է դրա հետ միանգամից համաձայնվելը, ինչքան էլ դա տրամաբանական թվա. չտեսնված երգեր են եղել Հայաստանում և՛ ավագ սերնդում, և՛ հիմա։ Արիկն ասաց, որ դժվար է իդեաներն առաջ տանել։ Այո՛, իդեաները կան, բայց դրանք մնում են իդեա։

-Մի օր առիթ եղավ ռոքից խոսելու, բանախոսներից մեկն ասաց՝ հետաքրքիր է, ինչո՞ւ հենց Մեծ Բրիտանիայում առաջացավ դասական ռոքը։ Որովհետև պահպանողական երկիր էր, այսինքն՝ բողոքականությունը, կրոնական հոսանքները հանգեցրին նրան, որ դասական իմաստով առաջանա ռոքը։ Հայաստանում պայքարելու նախադրյալներն առկա են. բազմաթիվ բացասական երևույթներ կան, դրանք ձեզ ընդվզելու ազդակ տալի՞ս են, թե՞ ոչ։ Ինչպե՞ս եք Դուք պայքարում։  

Ա.Գ.- Իհարկե։ Ցանկացած մարդ, նույնիսկ տաքսու վարորդը կզգա, որ  ինչ-որ բան բացասական է։ Ցանկացած մարդ պայքարում է, հատկապես արվեստագետները։ Արվեստագետների մոտ այդ զգացողություններն ավելի սուր են. նրանք ավելի զգայուն են, ավելի շատ բան կտեսնեն, իրենց տեսադաշտն ու մտածելակերպն ավելի խորն է։ Բնականաբար, այդ մարդկանց համար այդ թեմաներն աղբյուր են։ Անպայման պետք է վատ բան լինի, որ կարողանաս ստեղծագործե՞ս. այնքա՜ն թեմա կա այսօր Հայաստանում։ Օրինակ՝ հասարակ բան. մարդիկ ասում են՝ գնանք այս երկրից, որովհետև երկրում հնարավոր չէ ապրել։ Ստեղծագործող մարդու համար երգի թեմա կա, այսինքն՝ կարող ես մի սարի վրա գնալ նստել, քո երգը գրել, եթե արդեն հոգեվիճակի մասին խոսենք։ Իհարկե, այդ բողոքը միշտ կա, հատկապես արվեստագետների մոտ։

-Ենթադրենք՝ ընտրություններ են։ Օրինակ՝ Հանրապետական կուսակցությունը կամ Հայ ազգային կոնգրեսը բավական մեծ գումար են Ձեզ առաջարկում իրենց նախընտրական հավաքի ժամանակ նվագելու համար։ Կնվագե՞ք, թե՞ ոչ։

Ա.Գ.- Ո՛չ, որովհետև մենք քարոզչադաշտ չենք ուզում մտնել։ Ավելի լավ է քաղաքականությունից հեռու մնալ։

Վ.Պ.- Եթե փող առաջարկեն, բնականաբար, ոչ, բայց եթե ինչ-որ գաղափարախոսություն կամ մի կուսակցություն ինձ այնքան հոգեհարազատ լինի, որ ես իմ պարտքը համարեմ, որ պետք է ելույթ ունենալ, ես կցանկանամ դա անել գաղափարապես։

Ա.Գ.-Այսինքն, դա ամոթ բան չէ։ Մարդը կարող է զգալ՝ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը ճիշտ է, կարող է գնալ, նույնիսկ փող կարող է վերցնել։ Հիմա այդ մարդիկ փող են ծախսում, ինչ-որ նկարներ են տպում։ Կարող է՝ պաստառ տպողը ձրի է դա անում։  Այդ մարդն էլ իր գործն է անում։

-Նախագահական ընտրությունների ժամանակ մեր գրեթե բոլոր փոփ աստղերն անխտիր երգում էին, հեռուստատեսությամբ էին ելույթ ունենում հայտնի մարդիկ, գովաբանում էին Սերժ Սարգսյանին (հետո «յութուբից» պարզվեց, թե ինչ են իրականում ասել  իշխանության հասցեին)։ Երբ ասում էիր՝ Սերժ Սարգսյանի նախընտրական ծրագրից մի դրույթ ասեք, բառացիորեն ոչ ոք ոչինչ չգիտեր...

Ա.Գ. -Այդ մարդը փոփ երգիչ է, ի՞նչ պետք է ասեր։ Պետք է սպասես նրանից, որ ինչ-որ խելացի բաներ ասի՞։

-Նույնը  արվեստագետների պարագայում էր. մարդիկ, որոնք ներկայանում են հանրությանը տարիներ շարունակ ինչ-որ բարձր արժեքներ էին քարոզում և այլն նույն բանն արեցին։ Հիմա ո՞վ է իսկական արվեստագետը։ Եթե վաղը  մեկը Ձեզ ինչ-որ X գումարով ինչ-որ բան առաջարկի՝ ասենք լծվել նույն քաղաքական քարոզին, Դուք կմերժե՞ք։

Ա.Գ.- Նայած, թե ով կառաջարկի։ Եթե այնպիսի մարդ առաջարկի, որին արհամարհում ես, հետո գնում ես մոտը, նվագում, դա, իհարկե, լկտիություն է։ Բայց եթե մարդ կա, որ զգում ես՝ խելացի է, ու իսկապես ցանկանում է մի բան փոխել ու լավ առումով, ինչո՞ւ չմիանաս։ Բայց եթե տեսնես, որ բոլորը խաբում են, արդեն հոգնում ես նույն վիճակից, չես հավատում։

Վ.Պ.- Փոփ աստղը կամ չաստղն ուղղակի արտաքնապես է թվում՝ մենակ է, ինքն իր գլխի տերն է, սակայն բազմաթիվ լծակներ կան, որոնց ինքը չհնազանդվել չի կարող բազմաթիվ պատճառներով։ Այստեղ դեռևս այն մակարդակը չկա, որը կար 30-40 տարի առաջ, այսինքն՝ պայմանագրով ոչ ոք մեկը մյուսի հետ կապված չէր, ինչ-որ պարտավորվածություն ռոք խմբի ներսում չկար։  

Ա.Գ.- Ծախու արվեստագետ չկա, կա արվեստագետ և չարվեստագետ։

Վ.Պ.- Մյուս կողմից, եթե իրականությանը նայենք, այսօր քանի հոգի կա երաժիշտ, որ երաժշտությամբ կարող է իր կեցությունն ապահովել, և այդ առումով այն մաքուր, պրոֆեսիոնալ երաժիշտներին, որոնք միայն երաժշտությամբ են զբաղվում, գործելու շատ քիչ տարածք է տրված։ Մի կողմից էլ հասարակության ճաշակի հարցն է, որ պետք է քեզ կոմպրոմիսների պարտադրես՝ պետք է, սա ես նվագում, պետք է, այլ բան ես նվագում, կամ էլ պետք է ի սկզբանե ինչ-որ երկրորդ, երրորդ մասնագիտություն ձեռք բերես, այդ դեպքում ստեղծագործական կյանքին էլ ի՞նչ ժամանակ կմնա։

-Վերջին շրջանում, հատկապես քաղական դաշտում, քննարկվում է հետևյալ ձևակերպումը՝ Հայաստանում ինչ-որ բան փոխելու համար պետք է գնալ կա՛մ հեղափոխական ճանապարհով, կա՛մ սահմանադրական։ Ո՞ր ճանապարհն է Ձեզ համար ընդունելի։

Ա.Գ.-Այլ տարբերակ չկա՞։ Հայաստանը փոխելու համար պետք է ճիշտ աշխատես, պետք է մաղես, որ կամաց-կամաց փոխվի, որովհետև հիմա երկու ճանապարհներն էլ ցեխոտ են։ Հիմա ինձ ասես՝ գնա այս ճանապարհով, գիտեմ, որ այսպես էլ գնամ, կցեխոտվեմ, այնպես էլ գնամ, կցեխոտվեմ, ու չգիտեմ էլ՝ ուր պետք է գնամ։ Ճանապարհս չկա։ Ոչինչ չի երևում։

Վ.Պ.-Ինձ փոքր տարիքից սովորեցրել  են, որ հեղափոխությունն արյունալի է, լավ բան չէ, և նման հեղափոխություններից պետք է խուսափել, բայց սահմանադրական ճանապարհն էլ տեսնում ենք, որ ոչ մի տեղ չի տանում։ Մյուս կողմից էլ արդյոք մենք իրո՞ք սահմանադրական պետություն ենք, որ այդ ճանապարհով հնարավոր լինի հարց լուծել։ Այս տարիները ցույց տվեցին, որ մինչև դատական, կրթական և այլ համակարգերը չմաքրվեն, և մենք իրոք չհավատանք, որ մեր երկրում շիտակ ճանապարհով հնարավոր է ինչ-որ բան լուծել, «սահմանադրական ճանապարհ» կոչվածը փակուղի է դառնում։

Ա.Գ.-Պետք է կաշառակերություն չլինի, համալսարաններում ճիշտ կրթություն պետք է տան։ Պետք է ճիշտ կրթես, որ հետագայում կարողանաս բան պահանջել։ Անգրագետ կամ կիսագրագետ մարդիկ կան, չնայած մեղք էլ չունեն. ստիմուլ չկա։

-Այսօր Ձեզ համար կա՞ այն քաղաքական ուժը՝ իշխանության, թե ընդդիմության մեջ, որի թեկուզ միայն գաղափարի համար կհամախմբվեիք, որի համար կնվագեիք։

Ա.Գ.-Ինձ համար չկա։ Դեռևս չկա։

Վ.Պ.- Չկա։

-Եթե հայտնվի՞։

Ա.Գ.-Աստված տա՝ հայտնվի այդպիսի ուժ։ Ինձ թվում է՝ Հայաստանի իսկական նախագահը դեռևս չի ծնվել։ Հետո պետք է ծնվի, որովհետև ես այսօր այդ մարդուն չեմ տեսնում։ Ինչպես ասեմ... Հայաստանի նախագահն էլ այստեղ չի կարող ինչ-որ բան փոխել։ Նա պետք է ռեսուրս ունենա, որ փոխի, բայց այսօր ոչ մի ռեսուրս չկա։ Այսօր ամեն ինչ պարտքի պես տվել են։ Մեզանից դա կախված չէ։ Շատերն ասում են՝ եթե ես լինեի նախագահ, այսպես կանեի, լավ կլիներ։ Ո՛չ, չես կարող անել։ Այսօր Հայաստանում դա շատ դժվար է, խելացիորեն պետք է անես, շատ ճիշտ քաղաքականություն պետք է ունենաս, որ կարողանաս գաղափարիդ համար և՛Ռուսաստանին խաբես, և՛ Ամերիկային, և՛ այնպես անես, որ ժողովուրդը լավ ապրի։

-Իսկ Թուրքիայի՞ն։

Ա.Գ.- Թուրքիային խաբելը հեչ. Ռուսաստանին, Ամերիկային խաբես, Թուրքիային կխաբես։

-Հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման այս գործընթացը  ողջունո՞ւմ եք, թե՞ ոչ։

Ա.Գ.- Սահմանը լավ է, որ բաց լինի, բայց ինչ-որ բաների հետ կապված պետք է բաց լինի, այսինքն՝ եթե ես հարևանիս հետ չեմ խոսում, դուռը փակել եմ, դուռ բացվի, ես նորից նրա հետ չխոսեմ, մի տեսակ անսովոր է, չէ՞։ Չեն ասի՝ բա ինչո՞ւ իրար հետ դեռ չեք խոսում։ Մի հատ բարիշեիք, նոր սահմանը բացեիք։ Բարիշելու համար էլ ինչ-որ բաներ պետք է արվեն։

Վ.Պ.- Մեկ-մեկ ասում են՝ ինչո՞ւ ենք սահմանը բացում։ Որքան գիտեմ, մենք չենք փակել այդ սահմանը։ Այնպես չէ, որ իրենք ուզում են բացեն, մենք էլ քննարկում ենք...

Զրույցը վարեց Վախթանգ Մարգարյանը