Քաղաքագետ Բենիամին Մաթևոսյանը Alpha News-ի եթերում «Վերնագիր» հեղինակային հաղորդման ընթացքում ներկայացրել է թեմայի շուրջ մասնագիտական վերլուծություն։

Արցախի նախագահ Սամվել Շահրամանյանն իր առաջին և միակ հարցազրույցում, ի թիվս այլնի, ասել է, որ «հայերի վերադարձը Արցախ անհրաժեշտ է և՛ տարածաշրջանի տերություններին, և՛ գործնականում նույնիսկ Ադրբեջանին», և իր խոսքերն ապացուցելու համար բերեց փաստարկներ աշխարհաքաղաքական թեմաներով։

Սակայն, նախքան տարածաշրջանում աշխարհաքաղաքական խաղացողների շահերը քննարկելը, ավելի ճիշտ կլինի գնահատել Հայաստանի ներքաղաքական իրավիճակը և պատրանքներ չունենալ, որ փաշինյանական Հայաստանի տարածքում գոնե նվազագույն պայմաններ կստեղծվեն, որպեսզի «Արցախի պետականության ինստիտուտների մնացորդները կշարունակեն գոյություն ունենալ»: Ինչն իր հերթին ապագայում կարող է հնարավորություն ընձեռել վերադառնալ բանակցային սեղան՝ քննարկելու արցախահայության իրավունքներն ու անվտանգությունը, որոնք բխում են կարգավիճակից։

Իսկ ահա Ներքաղաքական դաշտում իրավիճակն այնպիսին է, որ Նիկոլ Փաշինյանի հատուկ հանձնարարություններով դեսպան Էդմոն Մարուքյանը հայտարարում է, որ Հայաստանի Հանրապետությունում արցախյան ոչ մի ինստիտուտ չի գործելու, ու որ դա ազգային անվտանգության խնդիր է։ Մարուքյանի տրամաբանությունը, ում շուրթերով խոսում է Նիկոլ Փաշինյանը, այն է, որ եթե Հայաստանում լինի «Արցախի վտարանդի կառավարություն, գործի Արցախի խորհրդարանը», ապա Բաքվում դա կարող է ընկալվել որպես «ռևանշիստական տրամադրությունների դրսևորում»։ «Սադրանք Ադրբեջանի դեմ» և Ալիևի ռեժիմին կհրահրի Հայաստանի դեմ նոր պատերազմ։

Իրականությունն այն է, որ Ադրբեջանը կարող է «սադրանք» համարել գրեթե ամեն ինչ՝ բանակի բարեփոխումը, զենքի գնումը, երկրում գործող ատոմակայանի առկայությունը, պատմության դասագրքերում «հին Ադրբեջանի» քարտեզների բացակայությունը, երկրի բնակչությունը մինչև 5 միլիոն մարդու հասցնելու ցանկությունը: Հիշեք, որ 44-օրյա պատերազմից հետո Փաշինյանն ու իր թիմի անդամներն իրենց հարցազրույցներում բազմիցս ասում էին, որ «Ադրբեջանը սկսեց պատերազմը, քանի որ Հայաստանը սկսեց ակտիվորեն բարեփոխել իր բանակը և բարեփոխել տնտեսությունը, և այս աճը կասեցնելու համար Բաքուն սկսեց պատերազմը»: Ըստ Փաշինյանի տրամաբանության՝ տնտեսական աճը կարող է նաև պատերազմ հրահրել, ինչը «հիանալի պատրվակ է» ձախողված տնտեսական քաղաքականությունը հիմնավորելու համար։

Բաքուն Ադրբեջանին սպառնացող հիմնական սպառնալիքը համարում է հենց ադրբեջանական պետության հարևանությամբ հայկական պետականության գոյության փաստը։ Ալիևը հիանալի հասկանում է, որ առանց Երևանի ռազմական, քաղաքական և տնտեսական օգնության Արցախը չէր կարողանա գոյություն ունենալ 1994 թվականից ի վեր և արդյունավետ պայքարել ադրբեջանական ագրեսիայի դեմ։ Այդ պատճառով է, որ Ադրբեջանի վերջնական նպատակը հայկական պետականության կազմալուծումն է, քանի որ պատմական ինչ-որ ժամանակաշրջանում նրա գոյության փաստը կարող է պայմաններ ստեղծել Արցախի վերածննդի կամ գոնե հայերի վերադարձի համար իրենց պատմական հայրենիք պայմաններ ստեղծի, կարգավիճակից բխող իրավունքների և անվտանգության հստակ երաշխիքով։

Հայաստանում շատերը չեն հասկացել, որ հենց թուլությունն է, հենց ՀՀ իշխամությանն իր ազգային շահերը պաշտպանելու անկարողությունը դրդում է Ադրբեջանին ավելի ու ավելի նոր պահանջներ ներկայացնել Հայաստանի նկատմամբ։ Նիկոլ Փաշինյանի՝ Իրանի և Ռուսաստանի հետ դաշնակիցային հարաբերություններ կառուցելու անկարողությունը, պետություններ որոնք «գետնի վրա» կարող են օգնել ապահովել Հայաստանի անվտանգությունը և կարող էին օգնել Արցախը հայկական պահելու», Հայաստանը թողել է առանց դաշնակիցների, ինչը գրգռում է նաև Ադրբեջանին։ Հենց այդ թուլությունն է թույլ տալիս Ադրբեջանին սաբոտաժի ենթարկել բանակցությունները, չկատարել տարբեր միջազգային ինստիտուտների որոշումները և թույլ է տալիս ավելի ու ավելի նոր պահանջներ առաջադրել Հայաստանի նկատմամբ։ Հենց այս թուլությունն է ազգային անվտանգության սպառնալիք, այլ ոչ թե Արցախի պետականության որոշակի ինստիտուտների առկայությունը Հայաստանում։

Հայաստանում շատերը չեն հասկացել, որ Բաքուն այսօր իր համար տեսնում է «Հարավային Կովկասում հայկական պետականությունը վերահիմնելու» հնարավորություն՝ այն վերածելով իր կողմից վերահսկվող ադրբեջանական քվազիպետականության։ Բաքուն ցանկանում է ստանալ ոչ միայն Արցախը, այլև Հայաստանը դարձնել «Հյուսիսային Կիպրոսի թուրքական հանրապետության» պես մի բան, այսինքն՝ իր պրոտեկտորատի տակ գտնվող խամաճիկ քվազիպետություն։

Շատերը չհասկացան սա, դրա համար էլ այսօր պետք է հարցնենք՝ ե՞րբ է արգելվելու «Արցախ» բառը Հայաստանում։