Մի քանի տարի է, ինչ Հայաստանի հանրային դաշտում կարևոր տեղ են գրավում քաղաքացիական նախաձեռնություններն ու տարբեր մակարդակի քաղաքացիական պայքարները: Նրանց գործունեությունը լուսաբանվում է լրատվամիջոցների կողմից, սակայն դեռևս մեր ժողովրդի և հասարակության մեջ բավարար փորձեր չեն կատարվում քաղաքական ու քաղաքացիական դաշտի այս նոր գործոնների, գործընթացների և պայքարների մասին կանոնավոր կերպով փաստեր հավաքելու, փաստագրելու և վերլուծելու ուղղությամբ:

2012թ. ՄԻԺԻ-ն նախաձեռնեց մի քանի քաղաքացիական նախաձեռնությունների, նրանց գործունեության ու պայքարների փաստահավաքում, արխիվացում և վերլուծությունների պատրաստում: Նպատակն է՝ պահպանել և մեր ժողովրդին ու հանրությանը հասանելի դարձնել քաղաքացիական նախաձեռնությունների, նրանց գործունեության  ու պայքարների մասին նյութերը, խթանել այդ թեմաներով քննարկումներ, գնահատում ու նորանոր վերլուծություններ ինչպես հենց ակտիվիստների կողմից, այնպես էլ վերլուծաբանների, գիտական ոլորտի  և լայն հասարակության կողմից: Նման վերլուծությունները կօգնեն դասեր քաղել, ճշտորոշել ներկա մարտահրավերները, ուրվագծել հեռանկարային որակական ռազմավարություններ և գործունեություն ձեռնարկել: Կարծում ենք, որ այս վերլուծականներն օգտակար կլինեն նաև նոր ձևավորվող քաղաքացիական խմբերի ու ակտիվիստների համար:

Այս և մի քանի այլ նախաձեռնությունների մասին նյութերը կարող եք գտնել նաև www.organize-now.am կայքում: Բաց ենք առաջարկությունների և նկատառումների համար:

 Թեղուտի պաշտպանության քաղաքացիական նախաձեռնություն

Թեղուտը հայ ժողովրդի սեփականությունն ու հարստությունն է. Թեղուտի հիմնախնդիրը ներազգային և համամարդկային է, կյանքի իրավունքի և արդարության նվաճման պայքար է: Թեղուտի հիմնախնդիրը ներազգային ու համամարդկային է, կյանքի իրավունքի ու արդարության նվաճման պայքար է:

 Նախապատմությունը և ընթացքը

Թեղուտը գտնվում է Հայաստանի հյուսիս-արևելքում` Լոռու մարզում, Ալավերդի քաղաքից շուրջ 35կմ հեռավորության վրա: Թեղուտը բարդ աշխարհագրությամբ և գեղատեսիլ բնությամբ տեղամաս է` անտառներով և գետերի կիրճերով: Տարածքը համարվում է երկրաշարժերի ու սողանքներ ենթակա շրջան: Շնող գետը, իր Կռունկ, Խառատաձոր (վերանվանվել է Պակասաջուր) և Դուքանաձոր վտակներով, շրջակա Թեղուտ և Շնող գյուղերի խմելու և ոռոգման ջրի հիմնական աղբյուրն է: Իր հերթին, Շնող գետը թափվում է Դեբեդ գետ, որն էլ հոսում է դեպի հարևան Վրաստան: Թեղուտի շրջանը հարուստ է նաև մշակութային և պատմական վայրերով, որոնք թվագրվում են մինչև միջնադար և հնագույն շրջան:

Թեղուտը Հայաստանի Հանրապետության լավագույն պահպանված անտառային տարածքներից է[1]` այստեղ են բնակվում շուրջ 200 տեսակի բույսեր, 55 տեսակի կաթնասուններ, 86 տեսակի թռչուններև 4 տեսակի երկկենցաղներ: Նրանցից շատերը հազվագյուտ կամ վտանգված տեսակներ են և գրանցված են Հայաստանի և Միջազգային Կարմիր գրքերում:

Թեղուտի անտառին հարակից գյուղերն են Թեղուտը և Շնողը` ընդհանուր առմամբ ավելի քան 3600 բնակչությամբ: Տարածքի կլիման բարենպաստ է գյուղատնտեսության և մեղվաբուծության համար. Խորհրդային Միության կոլեկտիվ տնտեսությունների փլուզումից հետո մարդիկ այստեղ գոյատևել են հիմնականում գյուղատնտեսության և անտառային բարիքների միջոցով:

Թեղուտի պղնձամոլիբդենային հանքավայրը հայտնաբերվել է դեռևս 1972 թ.: 2001թ. Armenian Copper Program (ACP) ՓԲԸ, որը Լիխտենշտեյնում գրանցված Vallex F.M. Establishment կորպորացիայի ընկերություններից մեկն է, լիցենզիա ստացավ հանքավայրի շահագործման համար: 2004թ. ՀՀ օրենսդրական փոփոխությունների արդյունքում ACP-ի լիցենզիան նորոգվեց` մինչև 2025թ. ժամկետով: 2006թ. նոյեմբերին, ՀՀ բնապահպանության նախարարությունը հաստատեց ACP-ի ներկայացրած Շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության գնահատման զեկույցները (ՇՄԱԳ)[2] ՝ այդպիսով թույլատրելով հանքի շահագործումը: 2007թ. նոյեմբերին ՀՀ կառավարությունը որոշում ընդունեց, որի համաձայն առանց մրցույթի 50 տարի ժամկետով 1491 հեկտար (հա) հող էր տրամադրվում Թեղուտում պղնձամոլիբդենային հանքի շահագործման համար: Վերը նշված բոլոր որոշումները կայացվել են ՀՀ օրենքների և միջազգային կոնվենցիաների բազմաթիվ խախտումներով:

Հանքի համար հատկացված տարածքի 82.6%-ը (1232 հա) անտառածածկ է, որից 357 հա նախատեսված էամբողջովին հատել, իսկ 756.6 հա պետք է ծառայի որպես սանիտարական գոտի: Անտառածածկ սարերից մեկի վրա` Դուքանաձոր գետի կիրճում, փորվում է 600 մետր խորությամբ պոչամբար (թունավոր թափոնների ամբար), որտեղ տեղակայվելու է 500 միլիոն տոննա պոչանք (թունավոր թափոն) և 600 միլիոն տոննա այլ տիպի թափոն:

2007թ. ՀՀ կառավարությունը տնտեսության գերակա ճյուղ ճանաչեց հանքային արդյունաբերությունը, որի ամենախորհրդանշական զոհը դարձավ Թեղուտը: Թեղուտը խորհրդանշական դարձավ նաև հանքարդյունաբերության և բնական ռեսուրսների անխնա շահագործման դեմ պայքարի իմաստով, քանի որ հանքի շահագործման ծրագիրն իր մեջ ներառում է լրջագույն օրինախախտումներ ու իրավախախտումներ, շրջակա միջավայրին հասցվող անվերականգնելի վնաս, մարդկանց կյանքին ու առողջությանը հասցվող հսկայական վնաս, եկամուտների ծայրահեղ անհավասար վերաբաշխում, բնական ռեսուրսների անողջամիտ սպառում առանց հետագա արտադրական շղթաների զարգացման ու առանց ապագա սերունդների մասին մտահոգվելու, և բազմաթիվ այլ անարդարություններ:

Իսկ հանքային արդյունաբերությունը տնտեսության գերակա ճյուղ հայտարարելուց հետո ՀՀ կառավարությունը մեկը մյուսի հետևից սկսեց տարեկան տասնյակ հանքերի շահագործան լիցենզիաներ տալ և 2012թ-ի դրությամբ արդեն ՀՀ 29.000 քկմ տարածքում տրված հանքարդյունաբերական լիցենզիաների թիվը մոտենում է 700-ին և շարունակում է աճել: Հանքարդունաբերությունը որպես տնտեսական գերակայություն ամրագրվեց նաև 2008թ. ՀՀ կառավարության կողմից հաստատված Կայուն զարգացման ծրագրում, որն ըստ էության Հայաստանի սոցիալ-տնտեսական պետական ծրագիրն է: Դրան հաջորդեց հանքային արդյունաբերության հետ կապված օրենսդրության փոփոխությունը, մասնավորապես Ընդերքի մասին նոր ՀՀ օրենսգրքի հաստատումը 2010թ-ին, որն իրականացվեց Համաշխարհային Բանկի օժանդակությամբ (կամ ճնշման ներքո) և Հայաստանում դրախտային պայմաններ ապահովեց հանքարդյունահանող ընկերությունների համար` ցածր հարկեր ու բնապահպանական վճարներ, ոչ մի պատասխանատվություն թափոնների համար, նվազագույն պետական վերահսկողություն և այլն:

Դեռևս 2006 թվականից, երբ Կառավարության կողմից Թեղուտի հանքի հողահատկացման մասին որոշումը դեռ հաստատված չէր, բնապահպանական հասարակական (ոչ-կառավարական) կազմակերպությունները (ՀԿ), մասնավորապես Էկոդաշինքը, պայքարում էին Կառավարության այս որոշումը կանխելու համար: Այս շրջանում ուսումնասիրություններ են կատարվել Թեղուտի ծրագրի ՇՄԱԳ-ի վերբերյալ, բազմաթիվ նամակներ ու դիմումներ են հղվել ՀՀ Կառավարությանը, կազմակերպվել են կլոր սեղաններ և այլ միջոցառումներ: Հիմնական նպատակն էր` հասկացնել Կառավարությանը, թե ինչ աղետալի հետևանքներ կունենա Թեղուտի ծրագիրը, ինչ անօրինական ծրագիր է այն և դրանով նպաստել, որ Կառավարությունը գիտակցի ու հետ կանգնի այդ որոշման ընդունումից:

2007թ-ին Կառավարության որոշումից հետո բնապահպանական ՀԿ-ները կարծես թևաթափ եղան և Թեղուտի համար պայքարելու գործում ընկրկեցին: Այս նույն շրջանում Հայաստանի քաղաքացիական դաշտում ձևավորվում ու զարգանում էր մի նոր երևույթ` ինքնուրույն քաղաքացիական նախաձեռնություններ, որոնք չգրանցված, կամավոր հիմունքով գործող, զրոյական ֆինանսավորում ունեցող, հորիզոնական և մասնակցային որոշումների ընդունման համակարգով նոր տիպի ինքնաբուխ միություններ էին/են` կազմված մտահոգ, նախանձախնդիր ու նախաձեռնող քաղաքացիներից, հիմնականում երիտասարդներից: 2007թ-ի վերջին, երբ Կառավարության որոշումից հետո ՀԿ-ների մեծ մասը հետ քաշվեց պայքարից, մի խումբ երիտասարդներ ձևավորեցին Թեղուտի պաշտպանության քաղաքացիական նախաձեռնությունը, որն իր ձեռքը վերցրեց հետագա պայքարի կազմակերպումն ու առաջնորդումը: Հետագա պայքարն արդեն ուղղված էր ոչ թե Կառավարությանը համոզելուն, որ այն փոխի իր որոշումը (քանի որ նախորդ շրջանի պայքարի արդյունքը փաստել էր իշխանությունների արհարմարհանքն ու անտեսումը հանրության ու ժողովրդի և նրանց գերակա շահերի նկատմամբ), այլ ավելի արմատական էր իր բնույթով. փորձում էր Թեղուտի խնդիրը բարձրացնել հանրային օրակարգ, հանրային ճնշում գործադրել Կառավարության վրա` դրանով իսկ ստիպելով վերջինիս փոխել իր որոշումը և դադարեցնել հանքի շահագործումը:

2007-2008 թվականներին, քաղաքացիական դաշտի ակտիվացմանը զուգահեռ սկսեցին քննարկվել քաղաքացիական ինքնակազմակերպման ու ներգործուն (պրոակտիվ) նախաձեռնողականության ճանապարհով հարցերի լուծման հնարավորությունները, մինչդեռ դրանից առաջ հիմնական լուծման ուղիների մասին պատկերացումները միշտ մնում էին իշխանությունների խաղի օրենքների շրջանակում: 2007-ի երկրորդ կեսին նաև տեղի ունեցան առանձին ուղղակի գործողություններ քաղաքացիական հասարակության կամ քաղաքացիների խմբերի կողմից, որոնք նույնպես նպաստեցին իրավիճակի փոփոխությանը: Օրինակ, Երևան քաղաքի կենտրոնում իրենց բակային հանրային կանաչապատտարածքի պաշտպանության համար բնակիչները քաղաքացիական անհնազանդությամբ կանգնեցին էքսկավատորների ու կարմիր բերետավորների դիմաց, և մեկ տարուց ավելի տևած պայքարում հաջողեցին պարտադրել քաղաքային իշխանություններին ու Հայաստանի էլեկտրական ցանցեր (ՀԷՑ) մասնավոր ընկերությանը հաշվի նստել բնակիչների պահանջի հետ ու նահանջել. Կասկադի հարևանությամբ գտնվող (Մաշտոց, Թամանյան, Իսահակյան փողոցներին կից) բակը պաշտպանվեց և այսօր էլ կանաչապատ հանրային տարած է մնում:

2007-2010թթ.. Թեղուտի պաշտպանության քաղաքացիական նախաձեռնության ջանքերով իրականացվեցին բազմաթիվ բողոքի ցույցեր, պիկետներ, հանրահավաքներ, ստորագրահավաքներ, համերգներ, բնակչությանն իրազեկող միջոցառումներ: 2009թ. գարնանը հետևողականորեն շուրջ մեկ ամիս տևած ամենօրյա պիկետների արդյունքում ՀՀ Վարչապետը երկու անգամ խորհրդակցության հրավիրեց ակտիվիստներին ու մասնագետներին: Այս խորհրդակցությունների ընթացքում նա իր համար բացահայտեց ու պաշտոնապես արձանագրվեցին հանքի վտանգավոր ազդեցության և անօրինականության խնդիրները, Վարչապետը խոստումներ ու կարգադրություններ տվեց, որոնք հետագայում այդպես էլ չիրականացվեցին:

Թեղուտի պաշտպանության քաղաքացիական նախաձեռնության պայքարի արդյունքում բնապահպանության և հանքարդյունաբերության խնդիրները հաջողվեց հանրային օրակարգ բարձրացնել, մարդկանց մի որոշակի զանգվածի մոտ բնապահպանական գիտակցություն արթնացնել, ինչպես նաև գրավիչ ու վստահելի դարձնել ներգործուն և արմատական քաղաքացիական ակտիվիզմը:

2008թ. նախագահական ընտրությունների շրջանը մասամբ բացասաբար անդրադարձավ Թեղուտի պայքարի վրա, քանի որ առաջին պլան մղվեցին ընտրություններն ու քաղաքական դաշտի միջոցով հարցերի լուծման ճանապարհները: Միևնույն ժամանակ, 2008թ. շարժումն ակտիվացրեց բազմաթիվ քաղաքացիների, որոնք արդեն ընդհանուր ապատիկ վիճակից դուրս գալով, հետաքրքրված էին լսելու ու քննադատորեն մոտենալու նաև Թեղուտի հիմնախնդրին: Այս նույն ժամանակ համաշխարհային ճգնաժամի արդյունքում պղնձի գները շեշտակի իջան և Թեղուտի հանքի շահագործումը կասկածի տակ դրվեց, իսկ աշխատանքները տեղում առժամանակ դադարեցին: Ռուսական ՎՏԲ բանկը, որը պարտավորվել էր ավելի քան 300 միլիոն դոլարի չափ վարկ տրամադրել հանքի շահագործման համար, կասեցրեց վարկավորման գործընթացը. վարկը սկսեց մաս առ մաս տրամադրվել միայն 2011թ-ից, վարկի տրամադրման մասին տեղեկությունները փակ են և դժվար հասանելի:

Արդեն 2009թ-ի կեսերին Կառավարության վրա հանրային ճնշում գործադրելու ռազմավարությունը սկսեց աստիճանաբար սպառել իրեն: Կառավարությունն էլ իր կողմից խորամանկության գնաց և ակտիվիստների հետ բանակցություններում գրեթե հանդես չէր գալիս, այլ դա անում էր Վալլեքսը: Սրանով քողազերծվում էր ու ակնհայտ էր դառնում, որ ՀՀ Կառավարության ներկայացուցիչների և մասնավոր ընկերության շահերը համընկնում են, ու նաև սերտաճած են, և ՀՀ Կառավարությունը պաշտպանում է ոչ թե իր քաղաքացիների, ժողովրդի ու պետության, այլ մասնավոր ընկերության շահերը:

2009թ-ից նախաձեռնող խումբը սկսեց կրճատվել և պասիվանալ, հանրային օրակարգից խնդիրն աստիճանաբար սկսեց իջնել: Ակնհայտ էր, որ կարիք կար նոր ռազմավարության: Քննարկվում էր ուղղակի գործողությամբ հանքի գործունեությանը խանգարելու կամ այն արգելակելու տարբերակը, սակայն խմբի ներուժն ու ռեսուրսներն անբավարար գնահատվեցին նման գործողություն ձեռնարկելու համար: Այդ նույն շրջանում իշխանություններն անհատական ճնշումներ սկսեցին գործադրել որոշ ակտիվիստների նկատմամբ: Դրանցից ամենաակնհայտը Մարիամ Սուխուդյանի դեմ հարուցված դատական գործն էր, որով նա մեղադրվում էր սուտ մատնության համար: Նա տեսանյութեր էր ներկայացրել ՀՀ ոստիկանություն, որում Երևանի Նուբարաշենի N11 հատուկ դպրոցի սաները հայտնում էին, որ իրենց ուսուցիչներից մեկը պարբերաբար սեռական բռնություն է գործադրում անչափահաս աշակերտուհիների նկատմամբ: Նույն գործում ներգրավված էին նաև այլ բնապահպան ակտիվիստներ, որոնք մի քանի տարի առաջ կամավորական ծրագիրն էին իրականացրել Նուբարաշենի N11 հատուկ դպրոցի սաների հետ: Այս շրջանում շուրջ մեկ տարի ոչ միայն բնապահպանական դաշտը, այլև քաղաքացիական հասարակության մի ստվար հատվածի ներուժն ու ռեսուրսներն ուղղվեցին Մարիամ Սուխուդյանի պաշտպանությանը, որն ի վերջո, 2010թ. ամռանը հաջողությամբ ավարտվեց:

2009թ-ից որպես նոր ռազմավարություն ընտրվեց դատական կարգով ՀՀ կառավարության որոշումը վիճարկելու ճանապարհը: Հարցը մեկ տարուց ավելի շրջեց տարբեր ՀՀ դատական ատյաններում, բայց դատական գործը դեռ չսկսված փակվեց և ՀՀ Վարչական ու Վճռաբեկ դատարանները որոշեցին, որ հասարակական կազմակերպությունները կամ քաղաքացիների խմբերը օրենքով լիազորված չեն հանրային շահեր պաշտպանելու դատարանում: Ի դեպ, սա արվեց հղում տալով ՀՀ Սահմանադրական դատարանի 07.09.2010թ. ՍԴՈ-906 որոշմանը, որի բովանդակությունը հայցվոր կողմի կարծիքով իրականում հակասում է Վերաքննիչ ու Վճռաբեկ դատարանների որոշմանը:[3] Դրանից հետո, 2010թ. գործը տարվեց միջազգային դատական ատյաններ, մասնավորապես ՄԱԿ-ի տնտեսական հանձնաժողովի Օրհուսի կոնվենցիայի համապատասխանության կոմիտե[4], որը քննելով խնդիրը, որոշում կայացրեց հօգուտ քաղաքացիական հասարակության ու ճանաչեց, որ Հայաստանը Թեղուտի հարցով խախտել է կոնվենցիան` շրջակա միջավայրի վրա զգալի ազդեցություն ունեցող որոշման կայացման սկզբնական փուլերում չիրազեկելով և չներառելով շահագրգիռ հանրությանը:

2010թ. վերջից կարելի է ասել Թեղուտի հարցը հիմնականում դուրս էր եկել հանրային օրակարգից:

Այն վերստին ակտիվացավ 2011թ. վերջին` Պահպանենք Թռչկան ջրվեժը քաղաքացիական պայքարի հաղթանակից հետո, որը նոր շունչ տվեց Թեղուտի և այլ բնապահպանական քաղաքացիական պայքարներին: Թեղուտի պաշտպանության գործում ներգրավվեցին նոր մարդիկ, ոչ միայն Երևանից այլև մարզերից, և հաստատվեց, որ հաղթանակի հասնելու միակ հնարավորությունը ուղղակի գործողությունը (քաղաքացիական ինքնիշխանությունն ու անհնազանդությունը) ռազմավարության հիմնական ուղղություն դարձնելն է: Հիմնախնդիրներն ու նպատակները նույնպես նորովի ձևակերպվեցին. ամրագրվեց, որ պայքարը պետք է դուրս գա զուտ բնապահպանական հարթությունից և հիմնական շեշտադրում կատարի նաև տնտեսական ու սոցիալական կողմերի վրա, կարևորվեց այլընտրանքային տնտեսության զարգացումը շրջակա գյուղերում, միջազգային կառույցների և հայկական սփյուռքի ներգրավումը, և այլն: Բացի այդ, նախաձեռնությունն այլևս հրաժարվեց երկխոսության մեջ մտնել հանքարդյունահանող ընկերության հետ և պատրաստ էր բանակցելու միայն ՀՀ կառավարության հետ՝ տիրոջ կարգավիճակով, ստանձնելով ՀՀ Սահմանադրության հոդված 2-ից բխող իր իշխանությունը:

Ներկա փուլում Թեղուտի պայքարը նաև զուգահեռ է զարգանում ընդհանուր առմամբ աղետաբեր հանքարդյունաբերության դեմ պայքարի հետ: Օրինակ, Թեղուտի պաշտպանության խմբի ակտիվիստների մի խումբ զբաղվում է հանքային օրենսդրության փոփոխությունների մշակմամբ, սերտ համագործակցություն կա այլ վայրերում հանքերի դեմ պայքարող կազմակերպությունների ու խմբերի հետ, Թեղուտի բացասական հետևանքները ապագայի իմաստով ցույց տալու համար հետաքննություններ են կատարվում, օրինակ, Քաջարանում (Հայաստանի հարավ), որն արդեն մի քանի տասնամյակների հանքարդյունաբերություն պատմություն ունի:

Թեղուտի քաղաքացիական պայքարը շարունակվում է և խնդիրը մնում է չլուծված: Վալլեքս ընկերությունը միլիոնավոր դոլարների ներդրում է կատարել, մեծ վնաս է հասցրել շրջակա միջավայրին և ամեն օր շարունակում է աշխատանքները հանքի նախապատրաստման համար: Բուն հանքարդյունահանման աշխատանքները դեռևս սկսված չեն: Ակտիվիստների մոտեցումն այն է, որ քանի դեռ հանքի գործունեությունը սկսված չէ, քանի դեռ թափոնները չեն թունավորել տարածաշրջանը, պայքարը պիտի շարունակվի, և շարունակվի ավելի արմատական ու ինտենսիվ ձևով:

 Հիմնախնդիրը և նպատակները

Թեղուտի համար պայքարի ընթացքում հիմնախնդրի ձևակերպումը որոշակի փոփոխության է ենթարկվել: Եթե սկզբնական շրջանում հիմնական շեշտը դրվում էր բնապահպանության վրա, հետագայում ավելի մեծ ուշադրություն սկսեց դարձվել նաև սոցիալական և տնտեսական կողմերին:

Թեղուտի պայքարում ձևակերպված հիմնախնդիրները հետևյալն են`

1. Հանքի շահագործման թույլտվությունը Կառավարության կողմից տրվել է ապօրինի: Խախտվել են ՀՀ Սահմանադրությունը (հոդված 10, 31, 33.2, 48), մի շարք օրենքներ, այդ թվում` Բուսական և Կենդանական աշխարհի մասին օրենքները,Շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության փորձաքննության մասին օրենքը, Սեյսմիկ անվտանգության մասին օրենքը և այլն, միջազգային կոնվենցիաներ, ինչպես օրինակ Շրջակա միջավայրի մասին որոշումների կայացման գործում հանրային իրազեկման, հանրային մասնակցության և արդարադատության մատչելիության մասին Օրհուսի կոնվենցիան, Անդրսահմանային կոնտեքստում շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության գրահատման Էսպուի կոնվենցիան, մարդու իրավունքների մի շարք հռչակագրեր ու կոնվենցիաներ:
2. Հանքի շահագործումը անվերականգնելի և հսկայական վնաս է պատճառելու շրջակա միջավայրին. թունավորվելու են գետեր և ստորջրյա աղբյուրներ, աղտոտվելու է օդը և հողը, վերանալու են դառնալու բազմաթիվ կենդանատեսակներ ու բուսատեսակներ: Հավանական է, որ ծանր մետաղներով լցված պոչամբարը փլուզվի, քանի որ տարածաշրջանը գտնվում է ավերիչ երկրաշարժերի գոտում, և բացի այդ, հանքարդյունաբերող կազմակերպության հեռանալուց հետո պոչամբարի պահպանման ծախսերը հարյուրամյակներ շարունակ իր վրա պիտի վերցնի պետությունը: Շրջակա միջավայրին հասցվող վնասը սխալ է հաշվարկվել, կիրառվել են խորհրդային շրջանի ժամկետանց հաշվարկային համակարգեր, կեղծիքներ են տեղի ունեցել, չեն հաշվարկվել այլ տնտեսության ճյուղերի զարգացման հնարավորությունն ու առավելությունները:
3. Հանքի շահագործման արդյունքում հողի, օդի ու ջրի թունավորման պատճառով անխուսափելիորեն վնաս է հասցվելու մարդկանց առողջությանը: Մասնավորապես հայտնի է, որ հանքավայրում (հատկապես պոչամբարում) առկա ծանր մետաղներն առաջացնում են ուռուցքային հիվանդություններ, շնչառական, թոքային, սրտանոթային հիվանդություններ, արատավոր ծնունդներ և այլն:
4. Հողի և ջրային ռեսուրսների թունավորման արդյունքում տարածաշրջանը արդեն մի քանի տարի անց դառնալու է գյուղատնտեսական իմաստով անօգտագործելի` հազարամյակներ շարունակ: Սա առաջացնելու է տնտեսական հետևանքներ` բնակիչների միակ եկամտի աղբյուրը կարող է լինել հանքը, անտառային բարքիների և գյուղատնտեսության միջոցով այլևս հնարավոր չի լինի վաստակել:  Սա կհանգեցնի տեղական բնակչության շարունակական և տևական աղքատացմանը, հիվանդությունների աճին, իսկ հետագայում նաև արտագաղթին:
5. Հայաստանը զուտ հումք արտահանող երկիր է դարձել, որ արգելակում է երկրի ու ժողովրդի տևական զարգացման հիմնական հնարավորությունների  հեռանկարները: Թեղուտի հանքից արդյունահանվելու է պղնձի և մոլիբդենի խտանյութ, որն արտահանվելու է հիմնականում դեպի Եվրոպա, իսկ հումքի երկրորդական արտադրություն ՀՀ-ում չի զարգանալու: Հումքը վաճառվում է շատ էժան, իսկ երկրորդական արտադրությունն ապահովում է մի քանի անգամ ավելի բարձրեկամուտ:
6. Հանքից ստացված եկամուտները շատ քիչ են հարկվում ՀՀ-ում: Ընդհանուր առմամբ հարկերը կազմում են շուրջ 21%, մինչդեռ համեմատության համար, Նորվեգիայում հանքարդյունաբերությունը հարկվում է 74%, Ռուսաստանում, Ղազախստանում և Ադրբեջանում 78%, Ինդոնեզիայում 83% և այլն: Բնապահպանական վճարները ցածր են, թափոնների համար հանքարդյունահանող ընկերությունները ոչինչ չեն վճարում, հանքի տարածքի հետագա պահպանումն ու հողի ռեկուլտիվացումը պետության պարտավորությունն են: Նշենք, որ հանքարդյունաբերության համար հողերն օտարվել են գերակա հանրային շահի անվան տակ, մինչդեռ իրականում հանրության ունեցվածքն ու ազգային հարստությունը թալանվում են հանուն մասնավոր ընկերության շահի:
7. Հանքարդյունահանող ընկերությունը գրանցված է Լիխտենշտեյնում, օֆշորային գոտում (հարկային դրախտ), ուստի նրա սեփականատերերի ու հիմնադիր կապիտալի մասին տեղեկությունները գործնականում գաղտնի են և հանրությանն անհասանելի են:
8. Հանրությունն օտարվել է հանքի մասին որոշումների կայացման գործընթացից: Շահագրգիռ հանրությունն իմացել է հանքի մասին, երբ հիմնական որոշումներն արդեն կայացված են եղել:
9. Թեղուտի տարածքում հայտնաբերվել են միջնադարյան և հնագույն շրջանի պատմամշակութային շերտեր, որոնք հանքի շահագործման արդյունքում կամ կմնան պոչամբարի տակ, կամ, լավագույն դեպքում, այլ վայր կտեղափոխվեն:
10. Բնական պաշարների ոչ ողջամիտ օգտագործման արդյունքում ապագա սերունդները զրկված կլինեն բնական պաշարներից ու տևական զարգացման հնարավորությունից:

 

Թեղուտի պաշտպանության քաղաքացիական նախաձեռնության նպատակներն ու պահանջներն են`

1. Դադարեցնել Թեղուտում հանքարդյունաբերական ծրագիրը
   1. Վերականգնել բնությանը հասցված վնասը
   2. Հատուցել Հայաստանի Հանրապետությանը և տեղի բնակիչներին հասցված տնտեսական վնասը
   3. Այլընտրանքային արդար և առողջ տնտեսություն զարգացնել Թեղուտում և տարածաշրջանում, որը կխթանի համընդհանուր բարիքն ու տևական զարգացման հնարավորությունները
   4. Իրավական պատասխանատվության ենթարկել անօրինական որոշում կայացնողներին
   5. Նպաստել Հայաստանում հանքարդյունաբերության հետ կապված օրենքների խստացմանն ու հարկերի ավելացմանը`հօգուտ հանրային բարիքի:

2011թ-ի վերջից, Թռչկանի հաղթանակից հետո տեղի ունեցավ բնապահպանական խմբերի և քաղաքացիական ակտիվիստների համախմբում և Թեղուտի հարցը կրկին բարձրացավ հանրային օրակարգ: Թեղուտի հարցը թեժ էր հանրային օրակարգում նաև 2012թ. Մաշտոցի պուրակի պայքարի ընթացքում, մանավանդ որ Թեղուտի պաշտպանության նախաձեռնության ակտիվիստներից շատերը Մաշտոցի պուրակի պայքարի կազմակերպիչների կորիզ խմբում էին: Այնուամենայնիվ, Մաշտոցի պուրակի պայքարի ազդեցությունը Թեղուտի պաշտպանության գործընթացների վրա տարբեր կերպ է ընկալվում ակտիվիստների շրջանում: Մի մասի կարծիքով այն ակտիվիստների ուշադրությունը ժամանակավորապես շեղեց Թեղուտի խնդրից և ամբողջ ռեսուրսներն ուղղեց դեպի Մաշտոցի պուրակի պայքարը՝ մասնավորապես խոսքը գնում է ուղղակի գործողության ռեսուրսի մասին: Մյուս մասի կարծիքով, Մաշտոցի պուրակի պայքարը հնարավորություն տվեց ակտիվիստներին դասեր քաղելու եռամսյա այդ ինտենսիվ քաղաքացիական պայքարի որակական փորձից ու մարտահրավերներից, ձեռք բերել զգալի հանրային համակրանքի և վստահության կապիտալ, քաղաքացիական շարժման լեգիտիմության ճանաչում՝ ներազգային և միջազգային մակարդակներում, ինչն անհրաժեշտ է Թեղուտի պայքարում հաջողության հասնելու համար:

Թեղուտի համար պայքարը շարունակվում է բազմազան ճակատներով:

 

Մինչև այժմ ունեցած հիմնական նվաճումները հետևյալն են`

1. Թեղուտի և հանքարդյունաբերության խնդիրը բարձրացել է հանրային օրակարգ, Երևանում, մարզերում և Սփյուռքի մի շարք համայնքներում:
2. Թեղուտի հարցի շուրջ համախմբվել են բարձրորակ փորձագիտական ներուժ և ռեսուրսներ իրավագիտության, ջրային ռեսուրսների, կենդանական և բուսական աշխարհի, էկոլոգիայի և այլ ասպարեզներում: Մի շարք այլ ոլորտներում մասնագետների խիստ պակաս կա:
3. Միջազգային իրավական դաշտում նվաճումներ են գրանցվել: Մասնավորապես Օրհուսի կոնվենցիայի համապատասխանության հանձնաժողովի կողմից ճանաչվել է, որ Թեղուտի հարցում Հայաստանի պետական կառավարման համակարգը չի կատարել շահագրգիռ հանրությանը ժամանակին իրազեկելու և որոշումների կայացման գործընթացում ներգրավելու իր պարտավորությունները:  2012թ. դեկտեմբերին կամ 2013թ. մարտին Օրհուսի կոմիտեն որոշում կկայացնի նաև ՀՀ իշխանությունների կողմից Թեղուտի գործում արդարադատության մատչելիության ապահովման վերաբերյալ:
4. Հաջողությամբ սկսել է Թեղուտում այլընտրանքային առողջ ու արդար տնտեսություն զարգացնելու փորձնական ծրագիր: 2012թ. աշնանը ակտիվիստների մի խումբ Երևանում կամավոր հիմունքներով կազմակերպել է Թեղուտ և Շնող գյուղերի մեղրի և որոշ գյուղատնտեսական մթերքի վաճառք, որի շահույթն ամբողջությամբ գնում է արտադրող գյուղացիներին[5]:
5. Աշխատանք է տարվել նաև Թեղուտի հանքարդյունաբերական ծրագիրն ու դրա ֆինանսավորողների էությունը քողազերծելու և նրանց նկատմամբ հակակրանքի ալիք ստեղծելու ուղղությամբ, ինչը մասամբ հաջողվել է:

 

 Ինչ ռազմավարություններ են ձևակերպվել և իրագործվել և ինչպես

2007 թվականից ի վեր իրականացվել են տարբեր ռազմավարություններ, այդ թվում`

• Բնապահպանական և դրան առնչվող փորձագիական և քաղաքացիական դաշտի ներգրավում Թեղուտի համար պայքարում: Տարբեր ոլորտների մասնագետներ հետազոտություններ են կատարել Թեղուտի և հանքային ծրագրի բացասական հետևանքների ու կեղծիքների մասին, որոնց մի մասը նաև տեղ է գտել դատական հայցում:
• Հանրության իրազեկում ծրագրի և դրա բացասական հետևանքների մասին, բնապահպանական գիտակցության արթնացում, երիտասարդների շրջանում  քաղաքացիական ակտիվության խթանում: Հանրային իրազեկումը դեռևս ավելի մակերեսային մակարդակի վրա է հնարավոր եղել իրականացնել: Մարդկանց մեծամասնությունը տեղյակ է զուտ բնությանը հասցվող վնասի մասին, իսկ իրավական, սոցիալական, տնտեսական անարդարությունների մասին իրազեկությունը ցածր մակարդակի վրա է: 2012թ-ից սկսած` Թեղուտի պաշտպանության քաղաքացիական նախաձեռնությունը սկսել է հանրային իրազեկման աշխատանքներում ավելի մեծ շեշտադրում կատարել իրավական, սոցիալական և տնտեսական կողմերի վրա: Օրինակ, Ֆեյսբուք սոցիալական ցանցում Փրկենք Թեղուտի անտառը խումբը վերանվանվեց Փրկենք Թեղուտը: Խմբի լոզունգներից են դարձել Թեղուտը ազգային հարստություն է, Թեղուտը մեր հանրային ունեցվածքն է և այլն: Սրանք ընդամենը մի քանի դրսևորումներ են, որոնք ցույց են տալիս պայքարի նոր մակարդակը:
• Թեղուտի խումբն առաջինն էր, որ հանրային ճնշում սկսեց գործադրել ֆինանսավորող կառույցների վրա: Բողոքի ակցիաներ, նամակներ, բոյկոտ և մեկ անգամ նաև շրջափակում կազմակերպվեց ռուսական ՎՏԲ բանկինկատմամբ, որը համաձայնվել էր ֆինանսավորել Թեղուտի հանքարդյունաբերական ծրագիրը: Նախաձեռնող խմբի թիրախն են դարձել նաև այն կառույցները, որոնք կարող են ֆինանսական կամ քաղաքական ազդեցություն ունենալ ՎՏԲ-ի վրա: Օրինակ, ճնշում է գործադրվել Եվրոպական վերակառուցման և զարգացման բանկի (EBRD) վրա, որը չնայած հրաժարվել էր ֆինանսավորել Թեղուտի ծրագիրը, սակայն անուղղակիորեն օժանդակում է ՎՏԲ բանկին` ֆինանսավորելով վերջինիս փոքր բիզնեսի աջակցության ծրագրերը: Կարճժամանակով ներգրավվել է նաև BankWatch միջազգային կազմակերպությունը, որը նպաստել է EBRD-ի վրա ճնշմանը: Այս նույն ռազմավարության շրջագծում 2012թ-ի կեսերից նախաձեռնող խումբը ճնշում է գործադրում Global Environmental Facility-ի (GEF) վրա, որը պատրաստվում է ՎՏԲ բանկին ներառել իր ֆինանսական միջոցները տնօրինող բանկերի թվում: Ակտիվիստների ջանքերի շնորհիվ 2012թ. նոյեմբերին GEF-ի տնօրինությունը պատասխանել է, որ որոշում կայացնելիս հաշվի կառնի Թեղուտի հարցում ՎՏԲ-ի մասին ներկայացված փաստերը: Որոշման կայացման գործընթացը դեռ ընթացքի մեջ է:
  • Պայքարին լայն հնչեղություն տալու համար ներգրավվել են հայտնի մարդիկ: Ամենից հաջողվածը System Of A Down աշխարհահռչակ ռոք խմբի մեներգիչ, երգահան Սերժ Թանգյանին ներգրավելն էր, ով 2011թ-ից ի վեր բազմիցս հանդես է եկել հանրային հայտարարություններով, Թեղուտի խնդրի մասին խոսում է իր համերգների ժամանակ, կրում է Թեղուտի նշանով շապիկ և այլն: Ներգրավվել են նաև հայաստանյան ճանաչված մարդիկ, որոնցից ոչ բոլորի մասնակցությունն է միանշանակ ընդունվել: Նախաձեռնող խմբում որոշակի անհամաձայնություն կա այն առնչությամբ, թե արդյոք պետք է ներգրավել միայն առաջադեմ, ոչ կոռումպացված և բարձր մակարդակի գործիչներին ու մտավորականներին, թե նաև հանրության շրջանում սիրված, բայց կաշառված և ցածրաճաշակ մշակույթ ներկայացնող գործիչներին:
  • Հանքահանող կազմակերպության վարկաբեկումը մյուս կարևոր ուղղությունն էր: Նախաձեռնող խումբն իր հայտարարությունների,հարցազրույցների ու ասուլիսների միջոցով մեծ մասամբ հաջողել է փչացնել Վալլեքս ընկերության և ACP-ի հանրային կերպարը: Ի սկզբանե, Վալլեքսը հանդես էր գալիս որպես բարեգործ, որը ստեղծում է աշխատատեղեր, սոցիալական ծրագրեր է իրականացնում, թափանցիկ է աշխատում: Թեղուտի պաշտպանության քաղաքացիական նախաձեռնության ջանքերով Վալլեքսի հանրային ընկալումը փոփոխվում է և այն սկսում է ընկալվել որպես շահույթ հետապնդող, կեղծարար, հանրային հարստությունն ու պետության ռեսուրսները թալանող, աշխատավորներին շահագործող մի կառույց, որին պետք է ստիպել հատուցել մարդկանց, բնությանն ու պետությանը հասցված վնասի համար: Իր կողմից Վալլեքսը և ՀՀ կառավարությունը նույնպես, ջանքեր են գործադրում ակտիվիստներին վարկաբեկելու ուղղությամբ: Նրանց պատասխան ռազմավարությունն է` ակտիվիստներին ներկայացնել որպես գրանտակերներ և արտասահմանյան ուժերին ծայառողներ, որոնք մտածում են ծառերի մասին, այլ ոչ մարդկանց: Բացի այդ, Վալլեքսը նաև փորձում է պատրանք ստեղծել, թե ինքը բազմաթիվ աջակիցներ ունի տեղի բնակիչների շրջանում. օրինակ, ակտիվիստների այցելությունների ժամանակ որոշ գյուղացիներ, ըստ ոչ պաշտոնական աղբյուրների, կաշառվում են ակտիվիստներին ագրեսիվ դիմավորելու համար, հանքի աշխատակիցները ստիպողաբար բերվում են հակընդդեմ ցույցի և այլն: 2012թ. Վալլեքսի ուղղակի մասնակցությամբ բացվեցին նաև իրենց անվան մեջ Թեղուտի պաշտպանություն բառերը պարունակող հասարակական կազմակերպություններ, դարձյալ ստեղծելու համար այն պատրանքը, թե տեղացիները հանքի կողմնակից են: Շուտով պարզ դարձավ, որ այս ՀԿ-ների կառավարման խորհրդում ներգրավված են Վալլեքսի աշխատակիցները:
  • Ջանքեր են գործադրվում միջազգային ասպարեզում Թեղուտի հարցը բարձրացնելու, խնդրին միջազգային հնչեղություն հաղորդելու կապակցությամբ: Այս առնչությամբ ավելի ինտենսիվ գործողություններ ձեռնարկվել են 2011թ. վերջից, սակայն այս ճյուղը դեռ բավական կաղում է: Հաշվի առնելով, որ Թեղուտի և հանքարդյունաբերության հարցը ոչ միայն հայաստանյան, այլև միջազգային օլիգարխիայի հետ կախված հիմնախնդիր է, դրա լուծումը դժվար կամ անհնար կլինի առանց բավարար միջազգային աջակցության:
  • Մեծ ուշադրություն է դարձվում նաև իրավական-դատական գործընթացներին: 2009-2010թթ. դատական գործընթացը դարձավ նախաձեռնության գրեթե միակ աշխատանքային ուղղությունը: Կարելի է ասել, այն որոշ իմաստով հանգցրեց քաղաքացիական ճակատում պայքարը, քանի որ որոշ ժամանակով ամբողջ հույսը դրվեց և բոլոր ռեսուրսները կենտրոնացվեցին դատական գործընթացների վրա: Մյուս կողմից, այս շրջանում քաղաքացիական նախաձեռնության ուժերը հատելու սահմանին էին, էներգիայի մի մասն էլ ուղղվում է ակտիվիստներից Մարիամ Սուխուդյանի պաշտպանությանը, և այս իմաստով դատական գործընթացը մի որոշ ժամանակ կարողացավ թեժ պահել Թեղուտի հարցը, ու նաև դրա շնորհիվ իրավական փաստարկներովհիմնավորվեց ծրագրի անօրինականությունը, ինչը հետագայում օգնեց միջազգային ատյաններում Թեղուտի դատը հաջողությամբ պաշտպանելուն: 2012թ. իրավական պայքարը նոր թափով շարունակվեց: Միջազգային մակարդակում ևս մեկ բողոք հղվեց Օրհուսի կոմիտե՝ Թեղուտի հարցում դատարանների անմատչելիության մասին: Շտապ դիմում հղվեց նաև ՄԱԿ-ի մարդու իրավունքների խորհուրդ՝ Հայաստան հատուկ զեկուցող գործուղելու և Թեղուտի ու հանքարդյունաբերության հարցը հետաքննելու խնդրանքով. դիմումին ընթացք է տվել և 2012թ. նոյեմբերի դրությամբ զեկուցողը դիմել է ՀՀ իշխանություններին Հայաստան գալու և տեղում խնդիրը հետաքննելու համար: Թեղուտի պաշտպանության խմբի գնահատականները տեղ են գտել նաև ՄԱԿ-ի համընդհանուր պարբերական դիտարկման (UPR) համար Հայաստանից ուղարկված այլընտրանքային զեկույցում:
  • Թեղուտի պաշտպանության նախաձեռնությունը սոլիդարություն է դրսևորել, իսկ որոշ դեպքերում նաև էական դերակատարություն է ունեցել այլ քաղաքացիական և բնապահպանական պայքարներում: Մասնավորապես Մաշտոցի պուրակի շարժման հիմնական կորիզում էին Թեղուտի ակտիվիստները, և շարժման հիմնական հայտարարությունները ստորագրվել են նաև Թեղուտի պաշտպանության քաղաքացիական նախաձեռնության անունից: Այլ պայքարներին  մասնակցությունը կարևոր է այն իմաստով, որ ակտիվիստները կարողանում են համեմատաբար ավելի դյուրին պայքարներում փորձ կուտակել ու նաև սոցիալական կապիտալ կուտակել, ինչն անուղղակի ձևով նպաստում է նախաձեռնության նպատակներին: Որոշ քայլեր են կատարվել նաև միջազգային սոլիդարություն ստեղծելու համար. կապեր են հաստատվել եվրոպական, ռուսական, անդրկովկասյան և համաշխարհային բնապահպանական ու քաղաքացիական ցանցերի հետ: Նախաձեռնությունը սոլիդարություն է հայտնել այլ երկրներում ընթացող բնապահպանական և քաղաքացիական պայքարներին, օրինակ Ռուսաստանում Ցագովյան անտառների պաշտպանությանը, Occupy շարժումներին և այլն:
  • 2012թ. վերջին ակտիվիստների մի խումբ նախաձեռնեց Թեղուտ և Շնող գյուղերի բնակիչների համար տնտեսական այլընտրանքի ստեղծման մի նախագիծ: Այս ուղղությունը չնայած տարիներ շարունակ պայքարի ռազմավարության մաս էր կազմում, սակայն, հիմնականում թղթի վրա էր մնում: Գործնական արդյունքը երևաց այն ժամանակ, երբ ակտիվիստները տեղի գյուղի մեղրի վաճառք կազմակերպեցին Երևանում` սոցիալական ցանցերի միջոցով, առանց միջնորդավճարի, և կարճ ժամանակում վաճառեցին գյուղացիների ունեցած ամբողջ մեղրը: Ներկայումս պայքարի այս ճյուղն ավելի է զարգանում: Ծրագրվում է այլ գյուղատնտեսական մթերքների ու նաև ձեռագործների վաճառք, մուրաբաների և չրի արտադրություն: Այս գործունեությունը թույլ տվեց շահել գյուղացիների վստահությունը և համակրանքը, այն իմաստով, որ Երևանում ակտիվիստները մտածում են ոչ միայն բնության պահպանության, այլև մարդկանց մասին և կարող են իրենց համար տնտեսական այլընտրանք ձևավորել: Գյուղացիների մեջ ակտիվիստները սերմանում են նաև այն գիտակցությունը, որ գյուղատնտեսությունն ու հանքարդյունաբերությունը բացառում են մեկը մյուսին, և եթե իրենք թույլ տան հանքի գործունեությունը, ապա շուտով ավելի են աղքատանալու, քանի որ ոչ իրենք են կարողանալու օգտագործել իրենց գյուղմթերքը, ոչ էլ կարողանալու են վաճառել այն: Բացի այդ, էժանանալու են նրանց տները, մեծ գումարներ են սկսելու ծախսվել բժշկական նպատակներով և այլն: Այս ռազմավարությունը շատ հեռանկարային է և 1-2 տարվա ընթացքում կարող է ապահովել տեղի բնակիչների աջակցությունը ակտիվիստներին ու դրանով իսկ փոխել ուժերի հարաբերությունը պայքարում:
  • Մյուս կարևոր ռազմավարությունը, որի անհրաժեշտությունը գիտակցվում է, սակայն դեռևս ռեսուրսների անբավարարություն կա այն կազմակերպելու համար, ուղղակի քաղաքացիական գործողությունն է, քաղաքացիական անհնազանդությունը: Դրա համար անհրաժեշտ է քաղաքացիական և բնապահպանական դաշտի ռեսուրսների մեծ համախմբում, հայաստանյան և միջազգային լրատվական դաշտի ինտենսիվ ներգրավում, սփյուռքի և միջազգային ակտիվիստական ռեսուրսների ներգրավում ու նաև տեղի բնակչության աջակցությունը: Ուղղակի գործողության անհրաժեշտության մասին սկսեց մասնավորապես խոսվել Թռչկան ջրվեժի հաղթանակից հետո, որն ապահովվեց հենց շնորհիվ ուղղակի գործողության` քաղաքացիական անհնազանդության:

 

Ինչ հասարակական–քաղաքացիական խմբեր և անհատներ են համախմբվել նախաձեռնությունում և ինչ մեխանիզմներով են աշխատել ու իրականացրել կազմակերպչական աշխատանքները

Մինչև 2007 թվականի վերջը, նախքան Թեղուտի պաշտպանության քաղաքացիական նախաձեռնության կազմավորումը հիմնական դերակատարություն ունեին բնապահպանական հասարակական կազմակերպությունները, մասնավորապես Էկոդաշինքը, իր SOS Թեղուտ քարոզարշավով:

2007 թվականի վերջին ձևավորվեց Թեղուտի պաշտպանության քաղաքացիական նախաձեռնությունը, որն այն ժամանակի դրությամբ լիովին նոր որակ բերեց քաղաքացիական դաշտ: Մասնակիցները տարբեր մասնագիտությունների տեր մարդիկ էին, հիմնականում երիտասարդներ, ովքեր կամավոր սկզբունքով, զուտ իրենց համոզմունքներից ու արժեքներից ելնելով, նվիրվեցին Թեղուտի պաշտպանությանը: Բուն նախաձեռնության կազմը տարբեր ժամանակներում ընդլայնվել կամ կրճատվել է` ունենալով 5-ից մինչև 30 ակտիվիստ-կազմակերպիչ: Թեղուտի համար կազմակերպված ակցիաները բավականին բազմամարդ են եղել քաղաքացիական դաշտի այլ միջոցառումների համեմատ: Օրինակ, 2012թ. հունվարին կազմակերպված Դեպի Թեղուտ արշավ-ակցիային մասնակցել են մոտ 300 հոգի: Բացի Երևանում գործող հիմնական ակտիվիստական խմբից, խմբեր ու անհատներ են գործում նաև ՀՀ մի քանի մարզերում, որոնք հիմնականում հանրային իրազեկման գործողություններ են իրականացնում և մոբիլիզացնում են տեղի քաղաքացիական հասարակությանը խոշոր ակցիաների ժամանակ:

Նախաձեռնությունը մոտիկից համագործակցում է տարբեր խմբերի ու կառույցների հետ: Գործընթացին մասնակցություն ունեն բազմաթիվ բնապահպանական և մարդու իրավունքների պաշտպանության կազմակերպություններ, որոնց մասնակցությունը կարևոր էիրավական և կազմակերպ