«Փաստ» օրաթերթը գրում է․ Ապրիլի 1-ից Հայաստանի սպառողների համար գազի գինը կբարձրանա։ Այս թանկացումը նախ և առաջ անհրաժեշտ է դիտարկել որպես թանկացումների շղթայի հերթական օղակ, քանի որ արդեն իսկ բարձրացել են ջրի և էլեկտրաէներգիայի սակագները, իսկ առաջին սպառման ապրանքների գների բարձրացումը վաղուց վերածվել է ամենօրյա «արարողության»։ Եվ չնայած Հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովից փորձում են բացատրել, թե գազի գինը ոչ թե բարձրանում է սահմանին, այլ ճշգրտվում է ըստ մեր երկրին մատակարարվող գազի գնի կալորիականության, սակայն փաստը մնում է փաստ, որ սպառողներն ավելի թանկ են վճարելու գազի համար։ Նկատի ունենանք, որ գազի գնի թեման հայաստանյան հասարակության համար միշտ էլ ամենազգայուն հարցերից մեկն է եղել, այն, ընդհանուր առմամբ, մեծ դերակատարություն ունի գնագոյացման հարցում, քանի որ հանգեցնում է ոչ միայն արտադրանքի, այլև տրանզիտի թանկացման։
Այս տեսանկյունից Հայաստանի առանձնահատկություններից մեկն այն է, որ մեր երկրում ավտոմեքենաների մեծամասնությունն աշխատում է բնական գազով։ Իսկ գազի թանկացման դեպում գազալցակայանները մեքենաների լիցքավորման գներն իսկույն բարձրացնում են։ Սա միայն մեկ օրինակն է: Ընդհանրապես, գազի գնի բարձրացումը մի շարք օբյեկտիվ ու սուբյեկտիվ պատճառներով շղթայական ազդեցություն է ունենում գների վրա: Ստացվում է, որ գազի գինը համատարած թանկացումների է հանգեցնելու այն պարագայում, երբ արդեն իսկ գնաճը հասել է ռեկորդային ցուցանիշների։ Այսինքն, եթե մինչ այս էլ թանկացումները զգալի հարված էին հասցնում երկրի սոցիալ-տնտեսական վիճակին, ապա կապույտ վառելիքի թանկացման արդյունքում իրավիճակը դառնալու է ուղղակի ծայրահեղ։ Տարվա սկզբին տեսանք, թե Ղազախստանում հեղուկ գազի թանկացումն ինչպիսի բողոքի ալիքի պատճառ դարձավ։ Ու հիմա կարելի է պատկերացնել, թե էներգակիրների թանկացումը բողոքի ինչպիսի պոռթկման պատճառ կարող է դառնալ մեզ մոտ։
Առանց այն էլ քաղաքացիների եկամուտները ոչ միայն չեն ավելացել, այլև շարունակում են նվազել։ Դրանով է պայմանավորված, որ բազմաթիվ քաղաքացիներ մեկնել են արտերկիր, մասնավորապես Ռուսաստան՝ արտագնա աշխատանքի, սակայն ռուս-ուկրաինական հակամարտության սրման ֆոնին ռուբլու արժեզրկման արդյունքում նրանք ի վիճակի չեն լինելու փակել իրենց ծախսերը։ Դրան զուգահեռ, էականորեն նվազելու են Հայաստան ուղարկվող տրանսֆերտները, որոնք մեծ ֆինանսական հոսք էին ապահովում մեր երկրի տնտեսության համար։ Պետք է նաև նկատի ունենալ, որ Ռուսաստանը թույլ չի տալիս ֆինանսական միջոցներ դուրս բերել երկրից։ Օրինակ՝ մարտի 2-ից արգելվում է Ռուսաստանից 10 հազար դոլարը գերազանցող կանխիկ արտարժույթի դուրսբերումը։ Բնականաբար, արդեն պարզ է, որ տրանսֆերտների կրճատման արդյունքում արգելակվելու է տնտեսական ակտիվությունը, նվազելու են բյուջե մուտքագրվող գումարները։
Բացի դրանից, ռուբլու արժեզրկման արդյունքում էականորեն տուժելու է Հայաստանից արտահանումը դեպի ռուսաստանյան շուկա, իսկ արտահանման տեմպի անկումը իր հետ բերելու է նաև պետական բյուջե մուտքագրվող գումարների էական նվազում։ Եվ բացառված չէ, որ բյուջեում գոյացած ֆինանսական ճեղքի խորացման արդյունքում պետությունն ուղղակի ի վիճակի չլինի կատարել քաղաքացիների առջև ունեցած պարտավորությունները և վճարել թոշակներն ու աշխատավարձերը։ Այդպիսի իրավիճակներում, ինչպես ցույց է տալիս վերջին երեք-չորս տարին, իշխանություններն ամեն անգամ փրկօղակ են դիտարկում դրսից նոր վարկ ներգրավելու կամ պետական պարտքն ավելացնելու տարբերակը։ Այնինչ, պետական պարտքը հնարավոր չէ անվերջ բարձրացնել, և մոտենում է այն պահը, որ ուղղակի հնարավոր չի լինի վարկեր ներգրավել։
Հայաստանն ունի վճարունակության որոշակի սահման, որն անցնելու դեպքում չի կարող կատարել իր վարկային պարտավորությունները, իսկ արտոնյալ պայմաններով վարկերի դիմելու դեպքում դրանք տրամադրող համապատասխան հաստատությունները կարող են մեր երկրին նվաստացուցիչ պայմաններ պարտադրել։ Մյուս կողմից՝ անհրաժեշտ է հաշվի առնել, որ հայաստանյան բազմաթիվ տնտեսվարողներ ևս վարկեր են վերցրել՝ արտահանումը խթանելու նպատակներից ելնելով, սակայն առկա պայմաններում, չկարողանալով արտահանել իրենց արտադրանքը, նրանք կանգնելու են վարկային պարտավորություններն իրականացնելու խնդրի առաջ։ Եվ փոխանակ կառավարությունը միջոցներ ձեռնարկի արտահանողների համար ավելի նպաստավոր ու արտոնյալ պայմանների ստեղծման ուղղությամբ, նրանց ուսերի վրա են միանգամից ծանրացնում էներգակիրների՝ առաջին հերթին գազի սակագնի թանկացումը։
Լուրջ խնդիրների առաջ են կանգնելու հատկապես մեծ ծավալի՝ ամսական 10 հազար խորանարդ մետրից շատ գազ սպառողները, որոնց համար շուրջ 4 տոկոս թանկացում է նախատեսվում։ Իսկ սա ուղղակիորեն հարվածելու է մասնավորաբար ջերմոցային տնտեսություններին ու արդյունաբերության այնպիսի վերամշակող ճյուղերի, ինչպես, օրինակ՝ պահածոների, խմիչքի և կաթնամթերքի արտադրությունը։ Ուստի Հայաստանի տնտեսության տարբեր ճյուղերի համար զարգացումների բացասական սցենարից խուսափելու համար ամեն կերպ պետք է զարկ տալ արտադրությանը, եթե անհրաժեշտ է՝ նաև լրացուցիչ դոտացիաներ տրամադրել՝ հաշվի առնելով, որ էներգակիրների սակագների բարձրացման արդյունքում հայկական արտադրանքը դառնալու է ավելի թանկ ու անմրցունակ։ Այլապես բազմաթիվ արտադրողներ՝ հատկապես ջերմոցային տնտեսությունները, իսկույն նախընտրելու են դադարեցնել իրենց գործունեությունը, ինչը դոմինոյի էֆեկտով կարող է տարածվել նաև այլ ոլորտների վրա։
Սակայն գործող իշխանությունները արտադրողներին աջակցելու ուղղությամբ համապատասխան նախաձեռնություններով հանդես գալու փոխարեն դեռևս հույսեր են փայփայում, թե շուտով Թուրքիայի սահմանները կբացվեն, առևտուրը կսկսվի, ու տնտեսական հարցերը կլուծվեն։ Զուգահեռ՝ թմբկահարում են ինչ-որ անհասկանալի թվեր, որոնք, ըստ մասնագետների, իրականում խոսում են ոչ թե աճի, այլ ընդհակառակը՝ շարունակական անկումների մասին:
Բացասական հետևանքները չեն սպասեցնի․ «Փաստ»
«Փաստ» օրաթերթը գրում է․ Ապրիլի 1-ից Հայաստանի սպառողների համար գազի գինը կբարձրանա։ Այս թանկացումը նախ և առաջ անհրաժեշտ է դիտարկել որպես թանկացումների շղթայի հերթական օղակ, քանի որ արդեն իսկ բարձրացել են ջրի և էլեկտրաէներգիայի սակագները, իսկ առաջին սպառման ապրանքների գների բարձրացումը վաղուց վերածվել է ամենօրյա «արարողության»։ Եվ չնայած Հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովից փորձում են բացատրել, թե գազի գինը ոչ թե բարձրանում է սահմանին, այլ ճշգրտվում է ըստ մեր երկրին մատակարարվող գազի գնի կալորիականության, սակայն փաստը մնում է փաստ, որ սպառողներն ավելի թանկ են վճարելու գազի համար։ Նկատի ունենանք, որ գազի գնի թեման հայաստանյան հասարակության համար միշտ էլ ամենազգայուն հարցերից մեկն է եղել, այն, ընդհանուր առմամբ, մեծ դերակատարություն ունի գնագոյացման հարցում, քանի որ հանգեցնում է ոչ միայն արտադրանքի, այլև տրանզիտի թանկացման։
Այս տեսանկյունից Հայաստանի առանձնահատկություններից մեկն այն է, որ մեր երկրում ավտոմեքենաների մեծամասնությունն աշխատում է բնական գազով։ Իսկ գազի թանկացման դեպում գազալցակայանները մեքենաների լիցքավորման գներն իսկույն բարձրացնում են։ Սա միայն մեկ օրինակն է: Ընդհանրապես, գազի գնի բարձրացումը մի շարք օբյեկտիվ ու սուբյեկտիվ պատճառներով շղթայական ազդեցություն է ունենում գների վրա: Ստացվում է, որ գազի գինը համատարած թանկացումների է հանգեցնելու այն պարագայում, երբ արդեն իսկ գնաճը հասել է ռեկորդային ցուցանիշների։ Այսինքն, եթե մինչ այս էլ թանկացումները զգալի հարված էին հասցնում երկրի սոցիալ-տնտեսական վիճակին, ապա կապույտ վառելիքի թանկացման արդյունքում իրավիճակը դառնալու է ուղղակի ծայրահեղ։ Տարվա սկզբին տեսանք, թե Ղազախստանում հեղուկ գազի թանկացումն ինչպիսի բողոքի ալիքի պատճառ դարձավ։ Ու հիմա կարելի է պատկերացնել, թե էներգակիրների թանկացումը բողոքի ինչպիսի պոռթկման պատճառ կարող է դառնալ մեզ մոտ։
Առանց այն էլ քաղաքացիների եկամուտները ոչ միայն չեն ավելացել, այլև շարունակում են նվազել։ Դրանով է պայմանավորված, որ բազմաթիվ քաղաքացիներ մեկնել են արտերկիր, մասնավորապես Ռուսաստան՝ արտագնա աշխատանքի, սակայն ռուս-ուկրաինական հակամարտության սրման ֆոնին ռուբլու արժեզրկման արդյունքում նրանք ի վիճակի չեն լինելու փակել իրենց ծախսերը։ Դրան զուգահեռ, էականորեն նվազելու են Հայաստան ուղարկվող տրանսֆերտները, որոնք մեծ ֆինանսական հոսք էին ապահովում մեր երկրի տնտեսության համար։ Պետք է նաև նկատի ունենալ, որ Ռուսաստանը թույլ չի տալիս ֆինանսական միջոցներ դուրս բերել երկրից։ Օրինակ՝ մարտի 2-ից արգելվում է Ռուսաստանից 10 հազար դոլարը գերազանցող կանխիկ արտարժույթի դուրսբերումը։ Բնականաբար, արդեն պարզ է, որ տրանսֆերտների կրճատման արդյունքում արգելակվելու է տնտեսական ակտիվությունը, նվազելու են բյուջե մուտքագրվող գումարները։
Բացի դրանից, ռուբլու արժեզրկման արդյունքում էականորեն տուժելու է Հայաստանից արտահանումը դեպի ռուսաստանյան շուկա, իսկ արտահանման տեմպի անկումը իր հետ բերելու է նաև պետական բյուջե մուտքագրվող գումարների էական նվազում։ Եվ բացառված չէ, որ բյուջեում գոյացած ֆինանսական ճեղքի խորացման արդյունքում պետությունն ուղղակի ի վիճակի չլինի կատարել քաղաքացիների առջև ունեցած պարտավորությունները և վճարել թոշակներն ու աշխատավարձերը։ Այդպիսի իրավիճակներում, ինչպես ցույց է տալիս վերջին երեք-չորս տարին, իշխանություններն ամեն անգամ փրկօղակ են դիտարկում դրսից նոր վարկ ներգրավելու կամ պետական պարտքն ավելացնելու տարբերակը։ Այնինչ, պետական պարտքը հնարավոր չէ անվերջ բարձրացնել, և մոտենում է այն պահը, որ ուղղակի հնարավոր չի լինի վարկեր ներգրավել։
Լուրջ խնդիրների առաջ են կանգնելու հատկապես մեծ ծավալի՝ ամսական 10 հազար խորանարդ մետրից շատ գազ սպառողները, որոնց համար շուրջ 4 տոկոս թանկացում է նախատեսվում։ Իսկ սա ուղղակիորեն հարվածելու է մասնավորաբար ջերմոցային տնտեսություններին ու արդյունաբերության այնպիսի վերամշակող ճյուղերի, ինչպես, օրինակ՝ պահածոների, խմիչքի և կաթնամթերքի արտադրությունը։ Ուստի Հայաստանի տնտեսության տարբեր ճյուղերի համար զարգացումների բացասական սցենարից խուսափելու համար ամեն կերպ պետք է զարկ տալ արտադրությանը, եթե անհրաժեշտ է՝ նաև լրացուցիչ դոտացիաներ տրամադրել՝ հաշվի առնելով, որ էներգակիրների սակագների բարձրացման արդյունքում հայկական արտադրանքը դառնալու է ավելի թանկ ու անմրցունակ։ Այլապես բազմաթիվ արտադրողներ՝ հատկապես ջերմոցային տնտեսությունները, իսկույն նախընտրելու են դադարեցնել իրենց գործունեությունը, ինչը դոմինոյի էֆեկտով կարող է տարածվել նաև այլ ոլորտների վրա։
Սակայն գործող իշխանությունները արտադրողներին աջակցելու ուղղությամբ համապատասխան նախաձեռնություններով հանդես գալու փոխարեն դեռևս հույսեր են փայփայում, թե շուտով Թուրքիայի սահմանները կբացվեն, առևտուրը կսկսվի, ու տնտեսական հարցերը կլուծվեն։ Զուգահեռ՝ թմբկահարում են ինչ-որ անհասկանալի թվեր, որոնք, ըստ մասնագետների, իրականում խոսում են ոչ թե աճի, այլ ընդհակառակը՝ շարունակական անկումների մասին: